Przegląd Urologiczny 2016/6 (100) wersja do druku | skomentuj ten artykuł | szybkie odnośniki
 
strona główna > archiwum > Przegląd Urologiczny 2016/6 (100) > Kamica moczowa - Wytyczne European Association...

Kamica moczowa - Wytyczne European Association of Urology

Leczenie kamicy moczowej

Leczenie kamicy moczowej

1.4. Leczenie

1.4.1. Metody leczenia pacjentów z kamieniami nerkowymi lub moczowodowymi

Decyzje dotyczące leczenia kamicy górnych dróg moczowych oparte są o następujące kryteria: skład kamienia, wielkość kamienia oraz obecność objawów klinicznych.

1.4.1.1. Kolka nerkowa

Uśmierzanie bólu

Uśmierzanie bólu jest pierwszym krokiem terapeutycznym u pacjentów z nagłym epizodem kolki nerkowej [73, 74].
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), w tym metamizol, pochodna pirazolu, są skuteczne u pacjentów z nagłym epizodem kamicy [75, 76] oraz mają lepszą skuteczność przeciwbólową niż opioidy. Jest mniej prawdopodobne, że pacjenci otrzymujący NLPZ będą wymagać dalszego znieczulenia w krótkim czasie.
Należy wziąć pod uwagę, że stosowanie diklofenaku i ibuprofenu zwiększyło częstość występowania ostrych zespołów wieńcowych. Diklofenak jest przeciwwskazany u pacjentów z zastoinową niewydolnością serca (klasyfikacja NYHA - New York Heart Association; klasy II-IV), chorobą niedokrwienną serca, chorobami naczyń mózgowych oraz tętnic obwodowych. Pacjenci z istotnymi czynnikami ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych powinni być leczeni diklofenakiem dopiero po dokładnym rozważeniu wskazań i przeciwwskazań do jego zastosowania. Ponieważ ryzyko wynikające ze stosowania wzrasta wraz z dawką i czasem leczenia, należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę przez jak najkrótszy czas [77, 78].
Stosowanie opioidów, zwłaszcza petydyny, jest związane ze wzrostem częstości powikłań w postaci wymiotów w porównaniu do NLPZ oraz pociąga za sobą większe prawdopodobieństwo konieczności stosowania dalszego leczenia przeciwbólowego [79, 80]. Przy zastosowaniu opioidu zaleca się, aby nie była nim petydyna.

Zapobieganie nawrotom kolki nerkowej

Ułatwienie wydalania kamieni moczowodowych zostało omówione w podrozdziale 1.4.3.1.2 (PU 4/2016). U pacjentów, u których przewidywane jest samoistne wydalenie kamieni, tabletki lub czopki z NLPZ (np. diklofenak sodu, 100-150 mg/dzień przez 3-10 dni) mogą pomóc zmniejszyć stan zapalny oraz ryzyko nawrotu bólu [80-82]. Chociaż diklofenak może mieć negatywny wpływ na funkcję nerek u pacjentów z już pogorszoną ich funkcją, nie ma niekorzystnego wpływu na nerki u pacjentów z ich prawidłową czynnością [83] (Poziom wiarygodności: 1b).
W podwójnie ślepym, kontrolowanym placebo badaniu epizody nawracającego bólu z powodu kamicy podczas pierwszych 7 dni leczenia występowały znacznie rzadziej u pacjentów leczonych NLPZ (w porównaniu do nieleczonych NLPZ) [82]. Codzienne stosowanie alfa-blokerów może zmniejszyć częstość nawrotów kolki (1.4.3.1.2).
Jeżeli uśmierzenia bólu nie można osiągnąć farmakologicznie, należy wykonać odprowadzenie moczu za pomocą cewnika moczowodowego lub przezskórnej nefrostomii.

Tabela 1
Podsumowanie dowodów

1.4.1.2. Postępowanie w posocznicy moczowej (urosepsis) i/lub bezmoczu (anuria) u pacjentów z utrudnionym odpływem moczu

Obecność utrudnionego odpływu moczu z nerki z objawami zakażenia dróg moczowych i/lub bezmoczem jest stanem nagłym. Pilne odprowadzenie moczu jest 12 Przegląd Urologiczny 2016/6 (100) Urologia - nauka i praktyka często niezbędne w celu zapobieżenia dalszym powikłaniom, tj. wtórnemu zakażeniu wodonercza w kamicy powodującej jedno- lub obustronne utrudnienie odpływu moczu.

Odprowadzenie moczu w celu zniesienia zastoju

Obecnie istnieją dwie możliwości pilnego przywrócenia prawidłowego przepływu moczu w nerce:
-wprowadzenie cewnika do moczowodu,
-wytworzenie nefrostomii przezskórnej.
Nie ma wielu dowodów wskazujących na wyższość nefrostomii przezskórnej nad wprowadzeniem cewnika moczowodowego w przypadku pierwotnego leczenia zakażonego wodonercza. Nie ma dobrej jakości dowodów sugerujących, że wprowadzenie cewnika moczowodowego powoduje więcej powikłań niż nefrostomia przezskórna [84, 85].
Tylko w jednym randomizowanym badaniu klinicznym [86] oceniono metody udrożnienia zakażonego wodonercza, które wystąpiło nagle. Powikłania nefrostomii przezskórnej i powikłania zastosowania cewnika moczowodowego nie są dobrze opisane [84]. Ostateczne usunięcie kamienia powinno być odłożone do momentu całkowitej eliminacji zakażenia pełnym cyklem leczenia przeciwbakteryjnego.
U dzieci cewnikowanie moczowodu może mieć pewną przewagę w porównaniu do nefrostomii przezskórnej w przypadku nagłego wystąpienia bezmoczu [87].

Tabela 2
Podsumowanie dowodów

Dalsze postępowanie

Po przywróceniu odpływu moczu należy pobrać próbki moczu i krwi w celu wykonania antybiogramu. Antybiotykoterapię należy rozpocząć natychmiast po pobraniu krwi i moczu do badania lub kontynuować, jeżeli została rozpoczęta przed badaniem. Schemat antybiotykoterapii powinien zostać poddany ponownej ocenie po otrzymaniu wyników antybiogramu. Pobyt chorego na intensywnej terapii może być konieczny.

Tabela 3
Zalecenia

1.4.1.3. Ogólne zalecenia i środki ostrożności dotyczące usuwania kamieni

1.4.1.3.1. Antybiotykoterapia

Zakażenia układu moczowego powinny być leczone zawsze, jeśli planowane jest usunięcie kamienia. U pacjentów z klinicznie istotną infekcją i obecnością utrudnionego odpływu moczu należy wykonywać drenaż za pomocą cewnika lub przezskórnej nefrostomii przez kilka dni przed rozpoczęciem usuwania kamienia.

Tabela 4
Zalecenie

Okołooperacyjna profilaktyka antybiotykowa

Nie ma jednoznacznych dowodów wskazujących na ryzyko zakażenia bakteryjnego po ureteroskopii oraz nefrolitotomii przezskórnej [88, 89]. Po przeglądzie dużej bazy danych pacjentów poddawanych przezskórnej nefrolitotomii stwierdzono, że u pacjentów z ujemnym wynikiem posiewu moczu profilaktyka antybiotykowa znacznie zmniejszyła częstość występowania pooperacyjnej gorączki i innych powikłań [90]. Podawanie pojedynczych dawek antybiotyku okazało się wystarczające [91].

Tabela 5
Zalecenia

1.4.1.3.2. Terapia przeciwkrzepliwa i leczenie kamicy

Pacjenci ze skazą krwotoczną lub przyjmujący leki przeciwkrzepliwe powinni zostać skonsultowani przez internistę w celu zastosowania właściwych środków terapeutycznych przed podjęciem decyzji oraz podczas leczenia kamicy [92-96]. Zwiększone ryzyko krwawienia lub krwiaka okołonerkowego występuje u pacjentów z niewyrównaną skazą krwotoczną podczas zastosowania poniższych procedur:
-litotrypsja falą uderzeniową; współczynnik ryzyka wystąpienia krwiaka okołonerkowego do 4,2 podczas stosowania antykoagulantów/leków przeciwPrzegląd Urologiczny 13 Urologia - nauka i praktyka płytkowych [97] (Poziom wiarygodności: 2);
-przezskórna nefrolitotrypsja;
-przezskórna nefrostomia;
-operacja laparoskopowa;
-operacja otwarta [92, 98, 99].

Litotrypsja falą uderzeniową jest bezpieczna i możliwa do wykonania po korekcie koagulopatii [100-104]. W przypadku nieskorygowanych zaburzeń krzepnięcia lub kontynuowania leczenia przeciwkrzepliwego ureterorenoskopia (URS), w przeciwieństwie do SWL i PNL, może stanowić alternatywną metodę, ponieważ wiąże się z mniejszą zachorowalnością [105- 109]. Dostępne są jedynie dane dotyczące zastosowania ureteroskopu giętkiego, które wykazują wyższość URS w leczeniu kamieni proksymalnego odcinka moczowodu [106, 110].

Tabela 6
Stratyfikacja ryzyka krwawienia [94-96, 111]

Tabela 7
Sugerowana strategia terapii przeciwkrzepliwej przy usuwaniu kamienia [94-96] (tylko we współpracy z kardiologiem)

Tabela 8
Zalecenia

1.4.1.3.3. Otyłość

Otyłość może powodować większe ryzyko okołooperacyjne oraz niższy wskaźnik skuteczności po litotrypsji falą uderzeniową i nefrolitotrypsji przezskórnej.

1.4.1.3.4. Skład kamienia

Kamienie z bruszytu, jednowodnego szczawianu wapnia lub cystyny są szczególnie twarde, podobnie jak kamienie o dużej gęstości w przeglądowej tomografii komputerowej [36]. Przezskórna nefrolitotomia oraz ureterorenoskopia są alternatywami dla usuwania dużych kamieni opornych na litotrypsję falą uderzeniową.

Tabela 9
Zalecenia

1.4.1.3.5. Droga kamicza

Droga kamicza jest skupiskiem fragmentów kamienia lub piasku nerkowego w moczowodzie, które powoduje zaburzenia przepływu moczu [112]. Droga kamicza występuje po litotrypsji falą uderzeniową w 4-7% przypadków [113], a głównym czynnikiem jej powstawania jest wielkości kamienia [114].

Założenie cewnika do moczowodu przed litotrypsją falą uderzeniową zapobiega powstawaniu drogi kamiczej w przypadku kamieni o średnicy >15 mm [115]. Głównym powikłaniem obecności drogi kamiczej jest niedrożność moczowodu, która przebiega bezobjawowo w 23% przypadków [116, 117].
Gdy droga kamicza przebiega bezobjawowo, leczenie zachowawcze jest metodą pierwszego rzutu. Leczenie ułatwiające wydalenie kamienia znacznie zwiększa częstość wydalenia kamienia oraz redukuje konieczność interwencji endoskopowej [118, 119].

Tabela 10
Podsumowanie dowodów

Tabela 11
Zalecenia

1.4.2. Specyficzne postępowanie w kamicy nerkowej

Przebieg naturalny kamicy nerkowej z małymi bezobjawowymi kamieniami nie jest dobrze poznany. Ryzyko progresji jest nieznane. Nadal nie ma konsensusu co do czasu trwania obserwacji oraz rodzaju i momentu interwencji. Postępowanie polega na obserwacji, chemolizie lub zabiegowym usunięciu kamienia.

1.4.2.1. Rodzaje leczenia

1.4.2.1.1. Leczenie zachowawcze (obserwacja)

Tabela 12
Podsumowanie dowodów

Tabela 13
Zalecenia

1.4.2.1.2. Leczenie farmakologiczne

1.4.2.1.2.1. Przezskórna chemoliza

Obecnie przezskórna chemoliza jest rzadko stosowana. Przezskórne płukanie środkami rozpuszczającymi złogi może być opcją w przypadku kamieni infekcyjnych oraz moczanowych [122, 123]. Do rozpuszczania kamieni struwitowych można stosować roztwór Suby-s G (10% hemiacydryna; pH 3,5-4) [124].

1.4.2.1.2.2. Doustna ch emoliza

Kamienie złożone z kwasu moczowego, ale nie moczany sodu lub amonu, mogą być rozpuszczone poprzez doustną chemolizę. Wcześniejsza analiza kamienia może dostarczyć informacji na temat jego składu. Pomiar pH moczu oraz badanie rentgenowskie mogą dostarczyć informacji na temat rodzaju kamienia.
Doustna chemoliza opiera się na alkalizacji moczu poprzez zastosowanie zasadowych cytrynianów lub dwuwęglanu sodu [123, 125]. Wartość pH powinna wynosić 7,0-7,2. Chemoliza jest bardziej efektywna przy wyższym pH, co może prowadzić do powstania kamieni z fosforanu wapnia.
Obrazowanie kamieni przenikalnych dla promieniowania RTG odbywa się przy użyciu ultrasonografii, jednakże wykonanie tomografii komputerowej bez kontrastu może być również konieczne.
W przypadku wystąpienia zaburzeń w odpływie moczu spowodowanej kamieniami moczanowymi wskazana jest chemoliza doustna w połączeniu z drenażem [126]. Kombinacja alkalizacji z zastosowaniem tamsulozyny wydaje się osiągnąć najwyższą wartość wskaźnika pacjentów wolnych od złogów (SFR) dla kamieni dolnego odcinka moczowodu [126].

Tabela 14
Zalecenia

1.4.2.1.3. Litotrypsja falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo (SWL)

Skuteczność metody zależy od litotryptera oraz następujących czynników:
-wielkość, lokalizacja (moczowód, miedniczka, kielich) oraz skład kamienia;
-nawyki pacjenta;
-sposób wykonania zabiegu.
Każdy z tych czynników ma istotny wpływ na częstość ponownego leczenia i ostateczny wynik zabiegu.

1.4.2.1.3.1. Przeciwwskazania)

Istnieje kilka przeciwwskazań do stosowania litotrypsji falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo:
-ciąża, ze względu na potencjalny wpływ na płód [127];
-skazy krwotoczne, które powinny być skompensowane przynajmniej 24 godziny przed leczeniem i 48 godzin po leczeniu [128];
-niekontrolowane zakażenie układu moczowego;
-poważne wady rozwojowe kośćca i otyłość znacznego stopnia;
-tętniaki znajdujące się w sąsiedztwie kamienia [129];
-anatomiczne zwężenie w odcinku dystalnym do kamienia.

1.4.2.1.3.2. Dobra praktyka kliniczna

Cewnikowanie

Rutynowe stosowanie cewnika moczowodowego przed SWL nie zwiększa wskaźnika pacjentów wolnych od złogów (SFR) [130] (poziom wiarygodności: 1b). Cewnik JJ zmniejsza ryzyko kolki nerkowej i niedrożności, ale nie zmniejsza częstości powstawania drogi kamiczej ani powikłań infekcyjnych [131].

Rozrusznik serca

Pacjenci z rozrusznikiem serca mogą być leczeni SWL pod warunkiem, że zostaną podjęte odpowiednie środki ostrożności; pacjenci z wszczepionym kardiowerterem- defibrylatorem muszą być leczeni ze szczególną starannością (czasowe przeprogramowanie trybu pracy podczas leczenia SWL). W przypadku litotrypterów nowej generacji przeprogramowanie może nie być konieczne [132].

Wartości fali uderzeniowej

Obniżenie częstotliwości fali uderzeniowej z 120 do 60-90 fal uderzeniowych/min poprawia SFR [83, 133-137]. Stopień uszkodzenia tkanek wzrasta wraz z częstotliwością fali uderzeniowej [138-142].

Tabela 15
Zalecenie

Liczba impulsów fal uderzeniowych, ustawienie energii i powtarzanie leczenia

Liczba impulsów fal uderzeniowych, które mogą być dostarczone podczas każdej sesji leczniczej, zależy od rodzaju litotryptera i energii fal uderzeniowych. Nie ma konsensusu co do maksymalnej liczby impulsów fal uderzeniowych.

Rozpoczęcie SWL niskimi wartościami energii ze stopniowym jej zwiększaniem może powodować skurcz naczyń w trakcie leczenia [140], co działa nefroprotekcyjnie [143, 144]. Badania na zwierzętach [145] i prospektywne badanie z randomizacją [146] wykazały wyższą wartość SFR (96% vs 72%) przy stopniowym zwiększaniu energii. Badanie nie wykazało różnicy odnośnie powikłań po SWL i fragmentacji kamienia niezależnie od stopniowania energii [147].

Brak jest jednoznacznych danych na temat wymaganych odstępów czasu pomiędzy kolejnymi sesjami SWL. Doświadczenie kliniczne wskazuje na możliwość powtarzania sesji (w ciągu 1 dnia dla kamieni moczowodu).

Tabela 16
Podsumowanie dowodów

Poprawa sprzężenia akustycznego

Właściwe sprzężenie akustyczne pomiędzy głowicą a skórą pacjenta jest istotne. Defekty (pęcherzyki powietrza) w żelu stosowanym podczas zabiegu odbijają do 99% fal [148]. Żel do USG jest prawdopodobnie najczęściej używaną substancją podczas zabiegu [149].

Tabela 17
Zalecenie

Kontrola zabiegu

Wyniki leczenia zależą od operatora, doświadczeni klinicyści uzyskują lepsze wyniki. Podczas zabiegu uważna kontrola lokalizacji kamienia przyczynia się do poprawy wyników leczenia [150].

Tabela 18
Zalecenie

Kontrola bólu

Kontrola bólu podczas leczenia jest konieczna w celu ograniczenia ruchów pacjenta wywołanych bólem [151-153].

Tabela 19
Zalecenie

Profilaktyka antybiotykowa

Nie zaleca się standardowej profilaktyki antybiotykowej przed SWL. Jednakże profilaktyka jest zalecana w przypadkach planowania wprowadzenia cewnika oraz w przypadku zwiększonego ryzyka obecności bakterii (kamienie infekcyjne, cewnik, nefrostomia) [154-156].

Tabela 20
Zalecenie

Tabela 21
Powikłania związane z SWL [113, 116, 169-181]

Leczenie ułatwiające wydalenie kamienia po SWL

Leczenie ułatwiające wydalenie kamienia po SWL dla kamieni nerkowych i moczowodu może przyspieszyć i zwiększyć SFR, a także zmniejszyć konieczność zastosowania dodatkowych leków przeciwbólowych [157-166].

1.4.2.1.3.3. Powikłania związane z SWL

W porównaniu do PNL i URS obserwuje się mniej powikłań związanych z SWL [167, 168] (tab. 1.4.1).

Związek pomiędzy SWL a nadciśnieniem lub cukrzycą nie został dobrze poznany. Opublikowane dane są sprzeczne, jednak nie ma dowodów potwierdzających hipotezę o długofalowym niekorzystnym wpływie SWL [182-186].

1.4.2.1.4. Metody endourologiczne

1.4.2.1.4.1. Przezskórna nefrolitotrypsja (PNL)

Przezskórna nefrolitotrypsja jest standardową procedurą w postępowaniu z dużym kamieniem nerkowym. Dostępne są sztywne oraz giętkie endoskopy, a wybór metody zależy głównie od preferencji operatora. Standardowo rurka Amplatza ma średnicę 24- 30 F. Stosuje się także rurki o średnicy <18 F, początkowo jedynie u dzieci, jednak obecnie coraz częściej także u dorosłych. Ich skuteczność wydaje się wysoka, jednak korzyść z ich zastosowania w porównaniu do standardowego PNL musi zostać wykazana [187]. Istnieje kilka dowodów wskazujących na mniejszą częstość powikłań krwotocznych, ale dalsze badania muszą jednoznacznie ocenić ten aspekt. Użycie mniejszych narzędzi niesie ryzyko zwiększenia ciśnienia wewnątrznerkowego [7, 188-192].

1.4.2.1.4.1.1. Przeciwwskazania

Pacjenci otrzymujący terapię przeciwkrzepliwą muszą być monitorowani przed zabiegiem i po zabiegu. Terapia przeciwkrzepliwa musi zostać przerwana przed PNL [105].
Inne istotne przeciwwskazania:
-nieleczone zakażenie układu moczowego,
-guz w obszarze dróg dostępu,
-potencjalny złośliwy nowotwór nerki,
-ciąża.

1.4.2.1.4.1.2. Dobra praktyka kliniczna

Litotrypsja wewnątrzustrojowa

Dostępnych jest kilka metod litotrypsji wewnątrzustrojowej. Podczas ureterorenoskopii sztywnym ureterorenoskopem najczęściej wykorzystywane są metody ultradźwiękowe i pneumatyczne. Podczas mini- PCNL laserowa litotrypsja wiąże się z mniejszym ryzykiem przemieszczenia kamienia w porównaniu do litotrypsji pneumatycznej [193]. Standardem dla ureterorenoskopii jest laser holmowy (HO:YAG) [194]. Elektrohydrauliczna litotrypsja jest wysoce skuteczna, jednak nie jest rozpatrywana jako metoda pierwszego rzutu z powodu możliwych powikłań [195].

Tabela 22
Zalecenia

Diagnostyka obrazowa przed zabiegiem

W szczególności przy PNL badanie ultrasonograficzne oraz tomografia komputerowa nerek i otaczających struktur dostarczają informacji dotyczących położenia organów wewnętrznych w pobliżu dostępu przezskórnego (np. śledziony, wątroby, jelita grubego, opłucnej i płuc) [196].

Tabela 23
Zalecenie

Ułożenie pacjenta

Pozycje na plecach oraz na brzuchu są jednakowo bezpieczne. Większość badań nie wykazuje korzyści z PNL przeprowadzonej w pozycji na plecach pod względem czasu zabiegu. W niektórych badaniach SFR jest niższy w pozycji na plecach, pomimo dłuższego czasu zabiegu. Pozycja na brzuchu stwarza więcej możliwości do wykonania nakłucia i jest z tego względu preferowana w kamicy górnego bieguna nerki lub w zabiegach z wytworzeniem wielokrotnego dostępu [197-199].

Nakłucie

Przemieszczenie okrężnicy na drogę dostępu PNL może doprowadzić do jej uszkodzenia. Przedoperacyjna tomografia komputerowa lub śródoperacyjne badanie ultrasonograficzne pozwalają na identyfikację tkanek pomiędzy skórą a nerką i redukują przypadki uszkodzenia jelit [200, 201].

Poszerzenie dostępu

Poszerzenie przezskórnego dostępu można osiągnąć przy użyciu metalowych rozszerzadeł teleskopowych lub za pomocą balonu. Chociaż istnieją prace badawcze dowodzące, że technika jednoetapowego rozszerzenia jest tak samo skuteczna jak inne metody, różnice są najprawdopodobniej w większym stopniu związane z doświadczeniem operatora niż z rodzajem zastosowanej techniki [200].

Nefrostomia i cewniki

Decyzja o wytworzeniu nefrostomii po PNL zależy od takich czynników, jak:
-obecność resztkowych kamieni,
-prawdopodobieństwo ponownego zabiegu,
-znacząca utrata krwi podczas zabiegu,
-wynaczynienie moczu,
-niedrożność moczowodu,
-potencjalna bakteriuria z powodu kamieni infekcyjnych,
-nerka pojedyncza,
-skaza krwotoczna,
-planowana przezskórna chemoliza.

Wykonanie małego rozmiaru nefrostomii wydaje się korzystne pod względem redukcji bólu pooperacyjnego [202, 203].

Zabieg PNL bez drenażu oraz bez umieszczenia cewnika w przetoce nerkowej nazywany jest totally tubeless. W niepowikłanych przypadkach związany jest z krótszym pobytem chorego w szpitalu. Nie wykazano niekorzystnych skutków związanych z zastosowaniem tej metody [204-206].

Tabela 24
Zalecenie

1.4.2.1.4.1.3. Powikłania

Najczęstszymi powikłaniami po zabiegu PNL są: gorączka i krwawienie, wyciek moczu oraz problemy spowodowane kamieniami resztkowymi (tab. 1.4.2).

Tabela 25
Powikłania

Gorączka okołooperacyjna może pojawić się nawet u pacjentów z ujemnym wynikiem przedoperacyjnego posiewu moczu oraz u pacjentów po zastosowaniu przedoperacyjnej profilaktyki antybiotykowej, ponieważ same kamienie nerkowe mogą być źródłem zakażenia. Śródooperacyjne wykonanie posiewu może pomóc w doborze antybiotyków stosowanych po zabiegu [208, 209]. Utrzymanie ciśnienia w miedniczce nerkowej <30 mm Hg oraz drożnego pooperacyjnego drenażu może być istotnym czynnikiem chroniącym przed posocznicą. Krwawienie po PNL może być leczone krótkim zaciśnięciem cewnika nefrostomijnego. Wysoce selektywna embolizacja gałęzi tętniczych może być konieczna w przypadku poważnego krwawienia.

1.4.2.1.4.2. Ureterorenoskopia

Ulepszenia techniczne, w tym miniaturyzacja endoskopów, poprawa mechanizmu wygięcia końcówki endoskopu, polepszenie jakości optyki oraz wprowadzenie elementów jednorazowego użycia, doprowadziły do popularyzacji ureterorenoskopii jako metody leczenia kamicy nerkowej i moczowodowej. Znaczny postęp technologiczny został osiągnięty dla RIRS (retrograde intrarenal surgery), czyli minimalnie inwazyjnych metod przezcewkowego endoskopowego leczenia różnych schorzeń dróg moczowych [210-212]. Polepszenie jakości obrazu pozwala na osiągnięcie krótszego czasu zabiegów [211-213].

Kamienie, których nie można wydobyć bezpośrednio, muszą zostać rozkruszone. Jeśli dostęp do kamienia w celu rozkruszenia jest trudny, pomocne może być przemieszczenie go do lepiej dostępnego kielicha [214].

Tabela 26
Zalecenie

1.4.2.1.4.3. Operacja otwarta i laparoskopowa

Postępy w SWL i endourologii (URS i PNL) znacząco zmniejszyły liczbę wskazań do operacji otwartych lub laparoskopowych [215-221]. Istnieje konsensus co do faktu, że najbardziej złożone kamienie, włączając częściową i pełną kamicę odlewową, powinny zostać usunięte w pierwszej kolejności metodą PNL. Połączenie PNL i RIRS może być również właściwą alternatywą. Jednakże, gdy dostęp przezskórny lub wielokrotne próby zabiegów endourologicznych nie były skuteczne, otwarta albo laparoskopowa operacja mogą być uzasadnioną opcją leczenia [222-229].

Tabela 27
Zalecenia

1.4.2.2. Wskazania do usunięcia kamieni nerkowych [230]

Wskazania do usunięcia kamieni nerkowych: -wzrost kamienia,
-kamienie u pacjentów wysokiego ryzyka ponownej kamicy,
-zaburzenia odpływu moczu spowodowane kamieniem,
-zakażenie,
-kamienie objawowe,
-kamienie >15 mm,
-kamienie <15 mm, gdy obserwacja nie jest metodą z wyboru,
-preferencje pacjenta,
-obecność chorób towarzyszących,
-sytuacja socjalna pacjenta,
-jako metoda z wyboru.

Ryzyko objawowego epizodu lub konieczność interwencji operacyjnej u pacjentów bezobjawowych wynosi około 0-25% rocznie, ze skumulowanym prawdopodobieństwem wystąpienia w ciągu 5 lat wynoszącym 48,5% [231-234]. Prospektywne randomizowane, kontrolowane badanie kliniczne z więcej niż 2-letnią kliniczną obserwacją wykazało brak znaczącej różnicy pomiędzy SWL a obserwacją, gdy porównano pacjentów z bezobjawowymi kamieniami kielicha <15 mm pod względem SFR, objawów, wymaganego dodatkowego leczenia, jakości życia, funkcji nerek i pobytu w szpitalu [235]. Chociaż niektóre badania zalecają profilaktyczne zabiegi u pacjentów z kamicą w celu uniknięcia kolki nerkowej, krwiomoczu, zakażenia lub wzrostu kamienia, to zanotowano sprzeczne doniesienia [231, 233, 236]. W prawie 5-letnim okresie obserwacji po SWL dwa badania wykazały, że do 25% pacjentów z małymi resztkowymi fragmentami kamienia wymagało leczenia [171, 237].

Tabela 28
Podsumowanie dowodów

Tabela 29
Zalecenie

1.4.2.3. Wybór metody usunięcia kamienia]

1.4.2.3.1. Kamienie w miedniczce nerkowej lub górnych/środkowych kielichach]

Dostępne obecnie metody usunięcia kamieni nerkowych to SWL, PNL i RIRS. Podczas gdy skuteczność PNL jest silnie zależna od rozmiaru kamienia, SFR po SWL lub URS są odwrotnie proporcjonalne do rozmiaru kamienia [240-243]. SWL osiąga wysokie SFR dla kamieni do 20 mm, wyłączając kamienie dolnego bieguna nerki [242, 244]. Kamienie >20 mm powinny być pierwotnie leczone PNL, ponieważ SWL często wymaga wielokrotnych powtórzeń i jest obarczone ryzykiem wystąpienia zaburzeń drożności moczowodu z koniecznością wykonania wspomagających procedur (ryc. 1.4.1) [167]. RIRS nie może być zalecane jako metoda pierwszego rzutu dla kamieni >20 mm w niepowikłanych przypadkach, jako że SFR w tej sytuacji się zmniejsza [245-247]. Jednakże RIRS może być metodą pierwszego rzutu u pacjentów, u których PNL jest przeciwwskazane.

Rycina 1
Algorytm leczenia kamicy nerkowej

1.4.2.3.2. Kamienie dolnego bieguna nerki

SFR po SWL wydaje się być niższe dla kamieni dolnych kielichów niż dla innych śródnerkowych lokalizacji. Chociaż skuteczność SWL nie jest ograniczona, fragmenty kamienia często pozostają w kielichach i powodują nawracające tworzenie kamienia. Wykazano, że SFR dla metody SWL dla kamieni dolnego bieguna nerki wynosi 25-95%. Niektórzy zalecają zastosowanie metod endoskopowych nawet dla kamieni mniejszych niż 1 cm [167, 240-244, 247-254].

Skuteczność leczenia kamieni metodą SWL mogą osłabić następujące czynniki:
-ostry kąt między szyją kielicha a miedniczką,
-długi kielich,
-wąska szyja kielicha (tab. 1.4.4) [140, 250].

Tabela 30
Czynniki

Jeżeli istnieją negatywne czynniki prognostyczne dla SWL, PNL i RIRS mogą być uzasadnioną opcją nawet dla mniejszych kamieni [248]. RIRS wydaje się mieć porównywalną skuteczność do SWL [167, 244]. Niedawne doniesienia kliniczne sugerują wyższą wartość SFR dla RIRS w porównaniu do SWL, ale kosztem większej inwazyjności. W zależności od doświadczenia i umiejętności operatora kamienie do 3 cm mogą być leczone metodą RIRS [250, 256-258]. W przypadkach kamieni złożonych dostęp laparoskopowy lub otwarty jest możliwą alternatywą.

Tabela 31
Zalecenia

Oprac.: lek. Michał Matuszewski
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. W. Orłowskiego, Warszawa
Tekst jest tłumaczeniem rozdziału The EAU Urolithiasis Guidelines 2015 www://uroweb.org/guideline/urolithiasis/#3.
Piśmiennictwo: www.przeglad-urologiczny.pl

Część pierwsza Wytycznych European Association of Urology, dotycząca rozpowszechnienia, etiologii, ryzyka nawrotu, klasyfikacji i diagnostyki kamicy moczowej, ukazała się w numerze 4 -Przeglądu Urologicznego- na s. 37-42.


Piśmiennictwo:

 

73.Phillips, E., et al. Emergency room management of ureteral calculi: current practices.  J Endourol, 2009. 23: 1021.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19445640

74.Micali, S., et al. Medical therapy of urolithiasis. J Endourol, 2006. 20: 841.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17144848

75.Engeler, D.S., et al. The ideal analgesic treatment for acute renal colic--theory and practice.  Scand J Urol Nephrol, 2008. 42: 137.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17899475

76.Shokeir, A.A., et al. Resistive index in renal colic: the effect of nonsteroidal anti-inflammatory drugs. BJU Int, 1999. 84: 249.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10468715

77.Krum, H., et al. Blood pressure and cardiovascular outcomes in patients taking nonsteroidal antiinflammatory drugs. Cardiovasc Ther, 2012. 30: 342.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21884017

78.Bhala, N., et al. Vascular and upper gastrointestinal effects of non-steroidal anti-inflammatory drugs: meta-analyses of individual participant data from randomised trials. Lancet, 2013. 382: 769.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23726390

79.Holdgate, A., et al. Nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) versus opioids for acute renal colic. Cochrane Database Syst Rev, 2005: CD004137.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15846699

80.Ebell, M.H. NSAIDs vs. opiates for pain in acute renal colic. Am Fam Physician, 2004. 70: 1682.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15554485

81.Holdgate, A., et al. Systematic review of the relative efficacy of non-steroidal anti-inflammatory drugs and opioids in the treatment of acute renal colic. BMJ, 2004. 328: 1401.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15178585

82.Seitz, C., et al. Medical therapy to facilitate the passage of stones: what is the evidence?  Eur Urol, 2009. 56: 455.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19560860

83.Li, W.M., et al. Clinical predictors of stone fragmentation using slow-rate shock wave lithotripsy. Urol Int, 2007. 79: 124.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17851280

84.Ramsey, S., et al. Evidence-based drainage of infected hydronephrosis secondary to ureteric calculi. J Endourol, 2010. 24: 185.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20063999

85.Lynch, M.F., et al. Percutaneous nephrostomy and ureteric stent insertion for acute renal deobstruction: Consensus based guidance. British Journal of Medical & Surgical Urology, 2008. 1: 120.
http://www.bjmsu.com/article/S1875-9742(08)00095-5/abstract

86.Pearle, M.S., et al. Optimal method of urgent decompression of the collecting system for obstruction and infection due to ureteral calculi. J Urol, 1998. 160: 1260.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9751331

87.ElSheemy, M.S., et al. Ureteric stents vs percutaneous nephrostomy for initial urinary drainage in children with obstructive anuria and acute renal failure due to ureteric calculi: a prospective, randomised study. BJU Int, 2015. 115: 473.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24698195

88.Lo, C.W., et al. Effectiveness of Prophylactic Antibiotics against Post-Ureteroscopic Lithotripsy Infections: Systematic Review and Meta-Analysis. Surg Infect (Larchmt), 2015. 16: 415.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26207401

89.Grabe, M. Antimicrobial agents in transurethral prostatic resection. J Urol, 1987. 138: 245.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3298693

90.Gravas, S., et al. Postoperative infection rates in low risk patients undergoing percutaneous nephrolithotomy with and without antibiotic prophylaxis: a matched case control study. J Urol, 2012. 188: 843.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22819398

91.Hsieh, C.H., et al. Are prophylactic antibiotics necessary in patients with preoperative sterile urine undergoing ureterorenoscopic lithotripsy? BJU Int, 2014. 113: 275.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24127851

92.Klingler, H.C., et al. Stone treatment and coagulopathy. Eur Urol, 2003. 43: 75.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12507547

93.Kefer, J.C., et al. Safety and efficacy of percutaneous nephrostolithotomy in patients on anticoagulant therapy. J Urol, 2009. 181: 144.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19012931

94.Baron, T.H., et al. Management of antithrombotic therapy in patients undergoing invasive procedures. N Engl J Med, 2013. 368: 2113.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23718166

95.Naspro, R., et al. Antiplatelet therapy in patients with coronary stent undergoing urologic surgery: is it still no man?s land? Eur Urol, 2013. 64: 101.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23428067

96.Eberli, D., et al. Urological surgery and antiplatelet drugs after cardiac and cerebrovascular accidents. J Urol, 2010. 183: 2128.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20399452

97.Razvi, H., et al. Risk factors for perinephric hematoma formation after shockwave lithotripsy: a matched case-control analysis. J Endourol, 2012. 26: 1478.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22712655

98.Rassweiler, J.J., et al. Treatment of renal stones by extracorporeal shockwave lithotripsy: an update. Eur Urol, 2001. 39: 187.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11223679

99.Fischer, C., et al. [Extracorporeal shock-wave lithotripsy induced ultrastructural changes to the renal parenchyma under aspirin use. Electron microscopic findings in the rat kidney]. Urologe A, 2007. 46: 150.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17221245

100.Becopoulos, T., et al. Extracorporeal lithotripsy in patients with hemophilia. Eur Urol, 1988. 14: 343.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3169076

101.Ishikawa, J., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy in von Willebrand?s disease. Int J Urol, 1996. 3: 58.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8646601

102.Zanetti, G., et al. Extracorporeal shockwave lithotripsy in patients treated with antithrombotic agents. J Endourol, 2001. 15: 237.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11339387

103.Schnabel, M.J., et al. Incidence and risk factors of renal hematoma: a prospective study of 1,300 SWL treatments. Urolithiasis, 2014. 42: 247.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24419328

104.Schnabel, M.J., et al. Antiplatelet and anticoagulative medication during shockwave lithotripsy.  J Endourol, 2014. 28: 1034.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24851726

105.Turna, B., et al. Safety and efficacy of flexible ureterorenoscopy and holmium:YAG lithotripsy for intrarenal stones in anticoagulated cases. J Urol, 2008. 179: 1415.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18289567

106.Toepfer, N.J., et al. The effect of antiplatelet and anticoagulant therapy on the clinical outcome of patients undergoing ureteroscopy. Urology, 2013. 82: 773.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23876586

107.Aboumarzouk, O.M., et al. Flexible ureteroscopy and holmium:YAG laser lithotripsy for stone disease in patients with bleeding diathesis: a systematic review of the literature. Int Braz J Urol, 2012. 38: 298.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22765861

108.Watterson, J.D., et al. Safety and efficacy of holmium: YAG laser lithotripsy in patients with bleeding diatheses. J Urol, 2002. 168: 442.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12131284

109.Elkoushy, M.A., et al. Ureteroscopy in patients with coagulopathies is associated with lower stone-free rate and increased risk of clinically significant hematuria. Int Braz J Urol, 2012. 38: 195.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22555043

110.Kuo, R.L., et al. Use of ureteroscopy and holmium:YAG laser in patients with bleeding diatheses. Urology, 1998. 52: 609.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9763079

111.Gupta, A.D., et al. Coronary stent management in elective genitourinary surgery. BJU Int, 2012. 110: 480.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22192977

112.Coptcoat, M.J., et al. The steinstrasse: a legacy of extracorporeal lithotripsy? Eur Urol, 1988. 14: 93.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3360043

113.Ather, M.H., et al. Does ureteral stenting prior to shock wave lithotripsy influence the need for intervention in steinstrasse and related complications? Urol Int, 2009. 83: 222.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19752621

114.Lucio, J., 2nd, et al. Steinstrasse predictive factors and outcomes after extracorporeal shockwave lithotripsy. Int Braz J Urol, 2011. 37: 477.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21888699

115.Al-Awadi, K.A., et al. Steinstrasse: a comparison of incidence with and without J stenting and the effect of J stenting on subsequent management. BJU Int, 1999. 84: 618.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10510104

118.Moursy, E., et al. Tamsulosin as an expulsive therapy for steinstrasse after extracorporeal shock wave lithotripsy: a randomized controlled study. Scand J Urol Nephrol, 2010. 44: 315.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20560802

119.Resim, S., et al. Role of tamsulosin in treatment of patients with steinstrasse developing after extracorporeal shock wave lithotripsy. Urology, 2005. 66: 945.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16286100

120.Goyal, R., et al. Does the type of steinstrasse predict the outcome of expectant therapy?  Indian Journal of Urology, 2006. 22: 135.
http://www.indianjurol.com/text.asp?2006/22/2/135/26569

121.Rabbani, S.M. Treatment of steinstrasse by transureteral lithotripsy. Urol J, 2008. 5: 89.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18592460

122.Bernardo, N.O., et al. Chemolysis of urinary calculi. Urol Clin North Am, 2000. 27: 355.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10778477

123.Chugtai, M.N., et al. Management of uric acid stone. J Pak Med Assoc, 1992. 42: 153.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1404830

124.Tiselius, H.G., et al. Minimally invasive treatment of infection staghorn stones with shock wave lithotripsy and chemolysis. Scand J Urol Nephrol, 1999. 33: 286.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10572989

125.Becker, G. Uric acid stones. Nephrology, 2007. 12: S21.
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1440-1797.2007.00774.x/abstract

126.El-Gamal, O., et al. Role of combined use of potassium citrate and tamsulosin in the management of uric acid distal ureteral calculi. Urol Res, 2012. 40: 219.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21858663

127.Ohmori, K., et al. Effects of shock waves on the mouse fetus. J Urol, 1994. 151: 255.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8254823

128.Streem, S.B., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy in patients with bleeding diatheses.  J Urol, 1990. 144: 1347.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2231922

129.Carey, S.W., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy for patients with calcified ipsilateral renal arterial or abdominal aortic aneurysms. J Urol, 1992. 148: 18.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1613866

130.Musa, A.A. Use of double-J stents prior to extracorporeal shock wave lithotripsy is not beneficial: results of a prospective randomized study. Int Urol Nephrol, 2008. 40: 19. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17394095

131.Mohayuddin, N., et al. The outcome of extracorporeal shockwave lithotripsy for renal pelvic stone with and without JJ stent--a comparative study. J Pak Med Assoc, 2009. 59: 143.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19288938

132.Platonov, M.A., et al. Pacemakers, implantable cardioverter/defibrillators, and extracorporeal shockwave lithotripsy: evidence-based guidelines for the modern era. J Endourol, 2008. 22: 243.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18294028

133.Yilmaz, E., et al. Optimal frequency in extracorporeal shock wave lithotripsy: prospective randomized study. Urology, 2005. 66: 1160.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16360432

134.Pace, K.T., et al. Shock wave lithotripsy at 60 or 120 shocks per minute: a randomized, double-blind trial. J Urol, 2005. 174: 595.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16006908

135.Madbouly, K., et al. Slow versus fast shock wave lithotripsy rate for urolithiasis: a prospective randomized study. J Urol, 2005. 173: 127.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15592053

136.Semins, M.J., et al. The effect of shock wave rate on the outcome of shock wave lithotripsy: a meta-analysis. J Urol, 2008. 179: 194.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18001796

137.Li, K., et al. Optimal frequency of shock wave lithotripsy in urolithiasis treatment: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Urol, 2013. 190: 1260.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23538240

138.Nguyen, D.P., et al. Optimization of Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy Delivery Rates Achieves Excellent Outcomes for Ureteral Stones: Results of a Prospective Randomized Trial. J Urol, 2015. 194: 418.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25661296

139.Pishchalnikov, Y.A., et al. Why stones break better at slow shockwave rates than at fast rates: in vitro study with a research electrohydraulic lithotripter. J Endourol, 2006. 20: 537.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16903810

140.Connors, B.A., et al. Extracorporeal shock wav e lithotripsy at 60 shock waves/min reduces renal injury in a porcine model. BJU Int, 2009. 104: 1004.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19338532

141.Moon, K.B., et al. Optimal shock wave rate for shock wave lithotripsy in urolithiasis treatment: a prospective randomized study. Korean J Urol, 2012. 53: 790.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23185672

142.Ng, C.F., et al. A prospective, randomized study of the clinical effects of shock wave delivery for unilateral kidney stones: 60 versus 120 shocks per minute. J Urol, 2012. 188: 837.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22819406

143.Connors, B.A., et al. Effect of initial shock wave voltage on shock wave lithotripsy-induced lesion size during step-wise voltage ramping. BJU Int, 2009. 103: 104.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18680494

144.Handa, R.K., et al. Optimising an escalating shockwave amplitude treatment strategy to protect the kidney from injury during shockwave lithotripsy. BJU Int, 2012. 110: E1041.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22612388

145.Maloney, M.E., et al. Progressive increase of lithotripter output produces better in-vivo stone comminution. J Endourol, 2006. 20: 603.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16999607

146.Demirci, D., et al. Comparison of conventional and step-wise shockwave lithotripsy in management of urinary calculi. J Endourol, 2007. 21: 1407.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18044996

147.Honey, R.J., et al. Shock wave lithotripsy: a randomized, double-blind trial to compare immediate versus delayed voltage escalation. Urology, 2010. 75: 38.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19896176

148.Pishchalnikov, Y.A., et al. Air pockets trapped during routine coupling in dry head lithotripsy can significantly decrease the delivery of shock wave energy. J Urol, 2006. 176: 2706.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17085200

149.Jain, A., et al. Effect of air bubbles in the coupling medium on efficacy of extracorporeal shock wave lithotripsy. Eur Urol, 2007. 51: 1680.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17112655

150.Logarakis, N.F., et al. Variation in clinical outcome following shock wave lithotripsy. J Urol, 2000. 163: 721.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10687964

151.Eichel, L., et al. Operator experience and adequate anesthesia improve treatment outcome with third-generation lithotripters. J Endourol, 2001. 15: 671.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11697394

152.Sorensen, C., et al. Comparison of intravenous sedation versus general anesthesia on the efficacy of the Doli 50 lithotriptor. J Urol, 2002. 168: 35.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12050487

153.Cleveland, R.O., et al. Effect of stone motion on in vitro comminution efficiency of Storz Modulith SLX. J Endourol, 2004. 18: 629.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15597649

154.Honey, R.J., et al. A prospective study examining the incidence of bacteriuria and urinary tract infection after shock wave lithotripsy with targeted antibiotic prophylaxis. J Urol, 2013. 189: 2112.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23276509

155.Lu, Y., et al. Antibiotic prophylaxis for shock wave lithotripsy in patients with sterile urine before treatment may be unnecessary: a systematic review and meta-analysis. J Urol, 2012. 188: 441.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22704118

156.Grabe M., et al. EAU Guidelines on Urological Infections, in EAU Guidelines, Edn. published as the 30th EAU Annual Meeting, Madrid, E.A.o.U.G. Office, Editor. 2015, European Association of Urology Guidelines Office: Arnhem, The Netherlands.
http://www.uroweb.org/guidelines/online-guidelines/

157.Gravina, G.L., et al. Tamsulosin treatment increases clinical success rate of single extracorporeal shock wave lithotripsy of renal stones. Urology, 2005. 66: 24.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15992885

158.Naja, V., et al. Tamsulosin facilitates earlier clearance of stone fragments and reduces pain after shockwave lithotripsy for renal calculi: results from an open-label randomized study. Urology, 2008. 72: 1006.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18799202

159.Bhagat, S.K., et al. Is there a role for tamsulosin in shock wave lithotripsy for renal and ureteral calculi? J Urol, 2007. 177: 2185.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17509314

160.Wang, H., et al. Effect of alpha1-adrenergic antagonists on lower ureteral stones with extracorporeal shock wave lithotripsy. Asian J Surg, 2010. 33: 37.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20497881

161.Zhu, Y., et al. alpha-Blockers to assist stone clearance after extracorporeal shock wave lithotripsy: a meta-analysis. BJU Int, 2010. 106: 256.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19889063

162.Hussein, M.M. Does tamsulosin increase stone clearance after shockwave lithotripsy of renal stones? A prospective, randomized controlled study. Scand J Urol Nephrol, 2010. 44: 27.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19947900

163.Singh, S.K., et al. Role of tamsulosin in clearance of upper ureteral calculi after extracorporeal shock wave lithotripsy: a randomized controlled trial. Urol J, 2011. 8: 14.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21404197

164.Zheng, S., et al. Tamsulosin as adjunctive treatment after shockwave lithotripsy in patients with upper urinary tract stones: a systematic review and meta-analysis. Scand J Urol Nephrol, 2010. 44: 425.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21080841

165.Falahatkar, S., et al. Is there a role for tamsulosin after shock wave lithotripsy in the treatment of renal and ureteral calculi? J Endourol, 2011. 25: 495.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21166579

166.Schuler, T.D., et al. Medical expulsive therapy as an adjunct to improve shockwave lithotripsy outcomes: a systematic review and meta-analysis. J Endourol, 2009. 23: 387.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19245302

167.Pearle, M.S., et al. Prospective, randomized trial comparing shock wave lithotripsy and ureteroscopy for lower pole caliceal calculi 1 cm or less. J Urol, 2005. 173: 2005.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15879805

168.Lingeman, J.E., et al. Comparison of results and morbidity of percutaneous nephrostolithotomy and extracorporeal shock wave lithotripsy. J Urol, 1987. 138: 485.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3625845

169.Sayed, M.A., et al. Steinstrasse after extracorporeal shockwave lithotripsy: aetiology, prevention and management. BJU Int, 2001. 88: 675.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11890235

170.Skolarikos, A., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy 25 years later: complications and their prevention. Eur Urol, 2006. 50: 981.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16481097

171.Osman, M.M., et al. 5-year-follow-up of patients with clinically insignificant residual fragments after extracorporeal shockwave lithotripsy. Eur Urol, 2005. 47: 860.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15925084

172.Tan, Y.M., et al. Clinical experience and results of ESWL treatment for 3,093 urinary calculi with the Storz Modulith SL 20 lithotripter at the Singapore general hospital. Scand J Urol Nephrol, 2002. 36: 363.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12487741

173.Muller-Mattheis, V.G., et al. Bacteremia during extracorporeal shock wave lithotripsy of renal calculi. J Urol, 1991. 146: 733.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1875482

174.Dhar, N.B., et al. A multivariate analysis of risk factors associated with subcapsular hematoma formation following electromagnetic shock wave lithotripsy. J Urol, 2004. 172: 2271.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15538247

175.Zanetti, G., et al. Cardiac dysrhythmias induced by extracorporeal shockwave lithotripsy.  J Endourol, 1999. 13: 409.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10479005

176.Rodrigues Netto, N., Jr., et al. Small-bowel perforation after shockwave lithotripsy. J Endourol, 2003. 17: 719.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14642028

177.Holmberg, G., et al. Perforation of the bowel during SWL in prone position. J Endourol, 1997. 11: 313.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9355944

178.Maker, V., et al. Gastrointestinal injury secondary to extracorporeal shock wave lithotripsy: a review of the literature since its inception. J Am Coll Surg, 2004. 198: 128.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14698320

179.Kim, T.B., et al. Life-threatening complication after extracorporeal shock wave lithotripsy for a renal stone: a hepatic subcapsular hematoma. Korean J Urol, 2010. 51: 212.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20414400

180.Ng, C.F., et al. Hepatic haematoma after shockwave lithotripsy for renal stones. Urol Res, 2012.  40: 785.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22782117

181.Chen, C.S., et al. Subcapsular hematoma of spleen--a complication following extracorporeal shock wave lithotripsy for ureteral calculus. Changgeng Yi Xue Za Zhi, 1992. 15: 215.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1295657

182.Lingeman, J.E., et al. Blood pressure changes following extracorporeal shock wave lithotripsy and other forms of treatment for nephrolithiasis. JAMA, 1990. 263: 1789.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2313851

183.Krambeck, A.E., et al. Diabetes mellitus and hypertension associated with shock wave lithotripsy of renal and proximal ureteral stones at 19 years of followup. J Urol, 2006. 175: 1742.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16600747

184.Eassa, W.A., et al. Prospective study of the long-term effects of shock wave lithotripsy on renal function and blood pressure. J Urol, 2008. 179: 964.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18207167

185.Yu, C., et al. A systematic review and meta-analysis of new onset hypertension after extracorporeal shock wave lithotripsy. Int Urol Nephrol, 2014. 46: 719.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22903789

186.Fankhauser, C.D., et al. Long-term Adverse Effects of Extracorporeal Shock-wave Lithotripsy for Nephrolithiasis and Ureterolithiasis: A Systematic Review. Urology, 2015. 85: 991.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25917723

187.Lu, Y., et al. Randomized prospective trial of tubeless versus conventional minimally invasive percutaneous nephrolithotomy. World J Urol, 2013. 31: 1303.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22903789

188.Mishra, S., et al. Prospective comparative study of miniperc and standard PNL for treatment of 1 to 2 cm size renal stone. BJU Int, 2011. 108: 896.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21477212

189.Knoll, T., et al. Do patients benefit from miniaturized tubeless percutaneous nephrolithotomy?  A comparative prospective study. J Endourol, 2010. 24: 1075.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20575685

190.Sabnis, R.B., et al. Micropercutaneous nephrolithotomy (microperc) vs retrograde intrarenal surgery for the management of small renal calculi: a randomized controlled trial. BJU Int, 2013. 112: 355.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23826843

191.Yamaguchi, A., et al. Operating times and bleeding complications in percutaneous nephrolithotomy: a comparison of tract dilation methods in 5,537 patients in the Clinical Research Office of the Endourological Society Percutaneous Nephrolithotomy Global Study. J Endourol, 2011. 25: 933.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21568697

192.Tepeler, A., et al. Comparison of intrarenal pelvic pressure during micro-percutaneous nephrolithotomy and conventional percutaneous nephrolithotomy. Urolithiasis, 2014. 42: 275.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24522489

193.Ganesamoni, R., et al. Prospective randomized controlled trial comparing laser lithotripsy with pneumatic lithotripsy in miniperc for renal calculi. J Endourol, 2013. 27: 1444.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24251428

194.Gupta, P.K. Is the holmium:YAG laser the best intracorporeal lithotripter for the ureter? A 3-year retrospective study. J Endourol, 2007. 21: 305.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17444776

195.Hofbauer, J., et al. Electrohydraulic versus pneumatic disintegration in the treatment of ureteral stones: a randomized, prospective trial. J Urol, 1995. 153: 623.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7861499

196.Andonian, S., et al. Does imaging modality used for percutaneous renal access make a difference? A matched case analysis. J Endourol, 2013. 27: 24.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22834999

197.Astroza, G., et al. Effect of supine vs prone position on outcomes of percutaneous nephrolithotomy in staghorn calculi: results from the Clinical Research Office of the Endourology Society Study. Urology, 2013. 82: 1240.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24063939

198.Wang, Y., et al. Prone versus modified supine position in percutaneous nephrolithotomy: a prospective randomized study. Int J Med Sci, 2013. 10: 1518.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24046526

199.Zhang, X., et al. Is the supine position superior to the prone position for percutaneous nephrolithotomy (PCNL)? Urolithiasis, 2014. 42: 87.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24141694

200.Osman, M., et al. Percutaneous nephrolithotomy with ultrasonography-guided renal access: experience from over 300 cases. BJU Int, 2005. 96: 875.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16153221

201.Jessen, J.P., et al. Percutaneous nephrolithotomy under combined sonographic/radiologic guided puncture: results of a learning curve using the modified Clavien grading system. World J Urol, 2013. 31: 1599. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23283412

202.Desai, M.R., et al. A prospective randomized comparison of type of nephrostomy drainage following percutaneous nephrostolithotomy: large bore versus small bore versus tubeless. J Urol, 2004. 172: 565.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15247731

203.Cormio, L., et al. Exit strategies following percutaneous nephrolithotomy (PCNL): a comparison of surgical outcomes in the Clinical Research Office of the Endourological Society (CROES) PCNL Global Study. World J Urol, 2013. 31: 1239.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22752586

204.Istanbulluoglu, M.O., et al. Effectiveness of totally tubeless percutaneous nephrolithotomy in selected patients: a prospective randomized study. Int Urol Nephrol, 2009. 41: 541.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19165617

205.Gonen, M., et al. Tubeless and stentless percutaneous nephrolithotomy in patients requiring supracostal access. Urol Int, 2009. 82: 440.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19506412

206.Garofalo, M., et al. Tubeless procedure reduces hospitalization and pain after percutaneous nephrolithotomy: results of a multivariable analysis. Urolithiasis, 2013. 41: 347.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23632910

207.Seitz, C., et al. Incidence, prevention, and management of complications following percutaneous nephrolitholapaxy. Eur Urol, 2012. 61: 146.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21978422

208.Zanetti, G., et al. Infections and urolithiasis: current clinical evidence in prophylaxis and antibiotic therapy. Arch Ital Urol Androl, 2008. 80: 5.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18533618

209.Gonen, M., et al. Factors affecting fever following percutaneous nephrolithotomy: a prospective clinical study. J Endourol, 2008. 22: 2135.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1881156

210.Wendt-Nordahl, G., et al. Do new generation flexible ureterorenoscopes offer a higher treatment success than their predecessors? Urol Res, 2011. 39: 185.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21052986

211.Binbay, M., et al. Is there a difference in outcomes between digital and fiberoptic flexible ureterorenoscopy procedures? J Endourol, 2010. 24: 1929.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21043835

212.Humphreys, M.R., et al. A new world revealed: early experience with digital ureteroscopy.  J Urol, 2008. 179: 970.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18207196

213.Mitchell, S., et al. First digital flexible ureterorenoscope: initial experience. J Endourol, 2008. 22: 47.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18315473

214.Auge, B.K., et al. Ureteroscopic management of lower-pole renal calculi: technique of calculus displacement. J Endourol, 2001. 15: 835.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11724125

215.Assimos, D.G., et al. The role of open stone surgery since extracorporeal shock wave lithotripsy.  J Urol, 1989. 142: 263.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2746742

216.Segura, J.W. Current surgical approaches to nephrolithiasis. Endocrinol Metab Clin North Am, 1990. 19: 919.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2081519

217.Honeck, P., et al. Does open stone surgery still play a role in the treatment of urolithiasis? Data of a primary urolithiasis center. J Endourol, 2009. 23: 1209.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19538063

218.Bichler, K.H., et al. Indications for open stone removal of urinary calculi. Urol Int, 1997. 59: 102.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9392057

219.Paik, M.L., et al. Is there a role for open stone surgery? Urol Clin North Am, 2000. 27: 323.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10778474

220.Ansari, M.S., et al. Impact of socioeconomic status in etiology and management of urinary stone disease. Urol Int, 2003. 70: 255.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12776701

221.Alivizatos, G., et al. Is there still a role for open surgery in the management of renal stones? Curr Opin Urol, 2006. 16: 106.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16479213

222.Basiri, A., et al. Comparison of safety and efficacy of laparoscopic pyelolithotomy versus percutaneous nephrolithotomy in patients with renal pelvic stones: a randomized clinical trial.  Urol J, 2014. 11: 1932.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25433470

223.Beltrami, P., et al. The endourological treatment of renal matrix stones. Urol Int, 2014. 93: 394.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24969358

224.Prakash, J., et al. Retroperitoneoscopic versus open mini-incision ureterolithotomy for upper- and mid-ureteric stones: a prospective randomized study. Urolithiasis, 2014. 42: 133.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24272062

225.Singh, V., et al. Prospective randomized comparison of retroperitoneoscopic pyelolithotomy versus percutaneous nephrolithotomy for solitary large pelvic kidney stones. Urol Int, 2014. 92: 392.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24135482

226.Al-Hunayan, A., et al. Management of solitary renal pelvic stone: laparoscopic retroperitoneal pyelolithotomy versus percutaneous nephrolithotomy. J Endourol, 2011. 25: 975.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21612433

227.Skolarikos, A., et al. Laparoscopic urinary stone surgery: an updated evidence-based review.  Urol Res, 2010. 38: 337.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20396871

228.Giedelman, C., et al. Laparoscopic anatrophic nephrolithotomy: developments of the technique in the era of minimally invasive surgery. J Endourol, 2012. 26: 444.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22142215

229.Wang, X., et al. Laparoscopic pyelolithotomy compared to percutaneous nephrolithotomy as surgical management for large renal pelvic calculi: a meta-analysis. J Urol, 2013. 190: 888.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23454154

230.Brandt, B., et al. Painful caliceal calculi. The treatment of small nonobstructing caliceal calculi in patients with symptoms. Scand J Urol Nephrol, 1993. 27: 75.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8493473

231.Glowacki, L.S., et al. The natural history of asymptomatic urolithiasis. J Urol, 1992. 147: 319.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1732583

232.Burgher, A., et al. Progression of nephrolithiasis: long-term outcomes with observation of asymptomatic calculi. J Endourol, 2004. 18: 534.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15333216

233.Hubner, W., et al. Treatment of caliceal calculi. Br J Urol, 1990. 66: 9.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2393803

234.Inci, K., et al. Prospective long-term followup of patients with asymptomatic lower pole caliceal stones. J Urol, 2007. 177: 2189.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17509315

235.Keeley, F.X., Jr., et al. Preliminary results of a randomized controlled trial of prophylactic shock wave lithotripsy for small asymptomatic renal calyceal stones. BJU Int, 2001. 87: 1.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11121982

236.Collins, J.W., et al. Is there a role for prophylactic shock wave lithotripsy for asymptomatic calyceal stones? Curr Opin Urol, 2002. 12: 281.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12072647

237.Rebuck, D.A., et al. The natural history of renal stone fragments following ureteroscopy. Urology, 2011. 77: 564.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21109293

238.Andersson, L., et al. Small renal caliceal calculi as a cause of pain. J Urol, 1983. 130: 752.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6887409

239.Mee, S.L., et al. Small caliceal stones: is extracorporeal shock wave lithotripsy justified?  J Urol, 1988. 139: 908.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3361660

240.Argyropoulos, A.N., et al. Evaluation of outcome following lithotripsy. Curr Opin Urol, 2010. 20: 154.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19898239

241.Srisubat, A., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy (ESWL) versus percutaneous nephrolithotomy (PCNL) or retrograde intrarenal surgery (RIRS) for kidney stones. Cochrane Database Syst Rev, 2014. 11: CD007044.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19821393

242.Sahinkanat, T., et al. Evaluation of the effects of relationships between main spatial lower pole calyceal anatomic factors on the success of shock-wave lithotripsy in patients with lower pole kidney stones. Urology, 2008. 71: 801.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18279941

243.Danuser, H., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy of lower calyx calculi: how much is treatment outcome influenced by the anatomy of the collecting system? Eur Urol, 2007. 52: 539.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17400366

244.Preminger, G.M. Management of lower pole renal calculi: shock wave lithotripsy versus percutaneous nephrolithotomy versus flexible ureteroscopy. Urol Res, 2006. 34: 108.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16463145

245.Zheng, C., et al. Retrograde intrarenal surgery versus percutaneous nephrolithotomy for treatment of renal stones >2 cm: a meta-analysis. Urol Int, 2014. 93: 417.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25170589

246.Karakoyunlu, N., et al. A comparison of standard PCNL and staged retrograde FURS in pelvis stones over 2 cm in diameter: a prospective randomized study. Urolithiasis, 2015. 43: 283.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25838180

247.Donaldson, J.F., et al. Systematic review and meta-analysis of the clinical effectiveness of shock wave lithotripsy, retrograde intrarenal surgery, and percutaneous nephrolithotomy for lower-pole renal stones. Eur Urol, 2015. 67: 612.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25449204

248.Kumar, A., et al. A prospective, randomized comparison of shock wave lithotripsy, retrograde intrarenal surgery and miniperc for treatment of 1 to 2 cm radiolucent lower calyceal renal calculi: a single center experience. J Urol, 2015. 193: 160.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25066869

249.Sener, N.C., et al. Prospective randomized trial comparing shock wave lithotripsy and flexible ureterorenoscopy for lower pole stones smaller than 1 cm. Urolithiasis, 2014. 42: 127.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24220692

250.Manikandan, R., et al. Do anatomic factors pose a significant risk in the formation of lower pole stones? Urology, 2007. 69: 620.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17445636

251.Sumino, Y., et al. Predictors of lower pole renal stone clearance after extracorporeal shock wave lithotripsy. J Urol, 2002. 168: 1344.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12352389

252.De, S., et al. Percutaneous nephrolithotomy versus retrograde intrarenal surgery: a systematic review and meta-analysis. Eur Urol, 2015. 67: 125.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25064687

253.Gokce G., et al. The evaluation of extracorporeal shockwave lithotripsy (ESWL), retrograde intrarenal surgery (RIRS) and micro percutaneous nephrolithotomy (mPCNL) treatments in kidney stones smaller than two centimeters. J Endourol, 2014. 28: A267.

254.Sener, N.C., et al. Asymptomatic lower pole small renal stones: shock wave lithotripsy, flexible ureteroscopy, or observation? A prospective randomized trial. Urology, 2015. 85: 33.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25440816

255.Madbouly, K., et al. Impact of lower pole renal anatomy on stone clearance after shock wave lithotripsy: fact or fiction? J Urol, 2001. 165: 1415.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11342888

256.Hyams, E.S., et al. Flexible ureterorenoscopy and holmium laser lithotripsy for the management of renal stone burdens that measure 2 to 3 cm: a multi-institutional experience. J Endourol, 2010. 24: 1583.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20629566

257.Riley, J.M., et al. Retrograde ureteroscopy for renal stones larger than 2.5 cm. J Endourol, 2009. 23: 1395.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19694527

258.Aboumarzouk, O.M., et al. Extracorporeal shock wave lithotripsy (ESWL) versus ureteroscopic management for ureteric calculi. Cochrane Database Syst Rev, 2012. 5: CD006029.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22592707