Przegląd Urologiczny 2014/4 (86) wersja do druku | skomentuj ten artykuł | szybkie odnośniki
 
strona główna > archiwum > Przegląd Urologiczny 2014/4 (86) > Wstęp do ultrasonografii - dlaczego to działa?

Wstęp do ultrasonografii - dlaczego to działa?

Fizyczne podstawy diagnostyki ultradźwiękowej Część 1

Streszczenie

Obraz ultrasonograficzny powstaje w wyniku transmisji fal ultradźwiękowych przez narządy i tkanki. Interakcja fali dźwiękowej ze strukturami organizmu umożliwia uzyskanie charakterystyki badanych obszarów. Źródłem fali dźwiękowej, a jednocześnie odbiornikiem powstających ech jest głowica ultrasonograficzna. Prawidłową propagację ultradźwięków zapewniają żele sprzęgające powierzchnie badanego obszaru z głowicą. Odebrane echa są przetwarzane na sygnał elektroniczny, a ich natężenie prezentowane jest w postaci jasnych i ciemnych punktów na ekranie ultrasonografu w tzw. skali szarości. Aspekty fizyczne zachowania się fal dźwiękowych w tkankach decydują o ultrasonograficznym ?wyglądzie? badanych narządów. Dynamiczny charakter badania ultrasonograficznego, które jest ciągłym poszukiwaniem odpowiednich przekrojów ocenianych struktur, powoduje, że znajomość tych zagadnień będzie miała kluczowe znacznie w uświadomieniu możliwości i ograniczeń metody.

Układ moczowy był jednym z pierwszych układów zobrazowanych w badaniu ultrasonograficznym (usg). Dynamiczny rozwój tej techniki rozpoczął się od pionierskich prac Josepha H. Holmesa, który w latach 50. ubiegłego wieku jako pierwszy uwidocznił nerki i pęcherz moczowy [1]. Od tego czasu postęp wiedzy medycznej, jak również technologii elektronicznej i konstrukcyjnej spowodował, że usg jest obecnie podstawowym badaniem wykonywanym przy podejrzeniu nieprawidłowości w zakresie układu moczowo-płciowego. Badanie ultrasonograficzne jest też metodą najczęściej stosowaną w monitorowaniu przebiegu i ocenie efektów leczenia. Wykonując usg wykorzystujemy, często towarzyszące nam w zakresie dźwięków słyszalnych, zjawisko echa. W ultrasonografii źródłem fali dźwiękowej, a jednocześnie odbiornikiem powstających ech jest głowica ultrasonografu. Ultrasonogramy struktur ciała powstają w czasie niemal rzeczywistym, z częstotliwością kilkudziesięciu obrazów na sekundę. Dzięki technikom dopplerowskim równocześnie z wizualizacją narządów możemy uwidocznić kolorową mapę naczyń krwionośnych oraz mierzyć w nich prędkość przepływu krwi. Nie sposób sobie dziś wyobrazić oddziału, a nawet gabinetu urologicznego, który nie ma dostępu do tego narzędzia diagnostycznego.

Fale dźwiękowe

Do rozprzestrzenienia fal dźwiękowych wymagany jest materialny ośrodek sprężysty (ciało stałe, ciecz, gaz), który może się deformować. Pod wpływem impulsu akustycznego cząsteczki ośrodka wypadają ze swego położenia równowagi i oscylują wokół niego. Ruch ten przenosi się na skutek zderzeń na sąsiednie cząstki ośrodka. Dzięki temu fala dźwiękowa rozchodzi się w postaci mechanicznego zaburzenia gęstości i ciśnienia. Dochodzi do naprzemiennego zagęszczania (nadciśnienie) i rozrzedzania (podciśnienie) środowiska, bez zmiany średniego położenia jego cząstek (ryc. 1) [2, 3, 4]. Fale dźwiękowe to więc w istocie bardzo małe zmiany ciśnienia, które nałożone na ciśnienie odniesienia (atmosferyczne) są odbierane przez narząd słuchu.

Parametry fali dźwiękowej

Częstotliwość fali dźwiękowej (f)

Częstotliwość jest wartością fizyczną określającą liczbę cykli zjawiska okresowego (w odniesieniu do fal dźwiękowych liczbę cykli zmian ciśnienia) w jednostce czasu. Jednostką częstotliwości w układzie SI jest herc (Hz). Jeden herc (1 Hz) odpowiada jednemu cyklowi zmian ciśnienia (drgań) na sekundę. Inne jednostki częstotliwości przedstawia tabela 1 [3].

Tabela 1
Jednostki częstotliwości 3

Ludzkie ucho rejestruje zmiany ciśnienia, które zachodzą z określoną prędkością. Bardzo szybkie i bardzo wolne zmiany ciśnienia są dla nas nieuchwytne. Gdy przebiegają z prędkością od około 20 do około 20 000 razy na sekundę, są rejestrowane przez narząd słuchu. Dźwięk słyszalny dla ucha ludzkiego mieści się więc w zakresie częstotliwości od 20 Hz do 20 kHz [2, 3]. Przy czym zarówno dolna, jak i górna granica częstotliwości może być osobniczą cechą człowieka i zmieniać się wraz z wiekiem. Częstotliwość przekłada się też na wysokość dźwięku - wraz z jej wzrostem rośnie wysokość dźwięku.

Dźwięki o częstotliwości powyżej 20 kHz noszą nazwę ultradźwięków. W diagnostyce ultradźwiękowej wykorzystuje się zakres częstotliwości od kilku do kilkudziesięciu milionów cykli zmian ciśnienia na sekundę (MHz) [2, 3, 4]. Ultradźwięki mogą być odbierane przez niektóre zwierzęta (np. psy - do 35 kHz, nietoperze - do 100 kHz, delfiny - do 200 kHz). Hiperdźwięki to fale dźwiękowe o bardzo wysokich częstotliwościach, przekraczających 1 miliard herców (1 GHz). Infradźwięki to dźwięki o częstotliwości poniżej 20 Hz. Są one prawdopodobnie rejestrowane przez ryby i niektóre zwierzęta morskie, niosąc informację o nadchodzącym sztormie [2, 3].

Częstotliwość fali ultradźwiękowej jest jednym z podstawowych czynników wpływających na podłużną rozdzielczość przestrzenną obrazu oraz głębokość penetracji. Wyższe częstotliwości zwiększają rozdzielczość obrazu, ale charakteryzują się płytszą penetracją ultradźwięków. Mogą być więc zastosowane do struktur leżących powierzchownie. Chcąc uwidocznić struktury leżące głębiej, musimy użyć niższych częstotliwości, biorąc pod uwagę pogorszenie rozdzielczości obrazu [2, 3, 4, 5].

Amplituda fali (A) i okres fali (T)(f)

Amplituda w ruchu falowym oznacza największe wychylenie cząstek ośrodka sprężystego z położenia równowagi (ryc. 1). Jednostką amplitudy dla fal mechanicznych może być jednostka ciśnienia, gęstości lub metr [3, 5]. Amplituda określa głośność dźwięku. Im wyższa amplituda, tym dźwięk jest głośniejszy. Czas trwania jednego pełnego cyklu drgania, od wytrącenia z położenia równowagi poprzez zagęszczenie i rozrzedzenie ośrodka do powrotu do stanu równowagi, nazywamy okresem. Podstawową jednostką czasu w układzie SI jest sekunda (s). W diagnostyce ultradźwiękowej najczęściej posługujemy się tysięcznymi częściami sekundy, to jest milisekundami (ms) [3, 5].

Długość fali (λ) i faza fali (φ)

Długość fali jest wartością fizyczną określającą najmniejszą odległość pomiędzy dwoma punktami o tej samej fazie drgań, a więc odległość, jaką pokonuje fala w czasie jednego cyklu drgania (jednego okresu) [3, 5]. Dla fali sinusoidalnej najłatwiej ocenić ją poprzez pomiar dystansu między dwoma najbliższymi grzbietami fali (ryc. 1). Faza fali wyznacza, w której części okresu fali znajduje się określony jej punkt. Jest ona najczęściej mierzona w stopniach kąta [3, 5].

Rycina 1
Schemat fali dźwiękowej z oznaczonymi wartościami fizycznymi oraz odpowiadająca jej fala ciśnieniowa w ośrodku materialnym. Oznaczenia w tekście

Prędkość dźwięku (c)

Prędkość dźwięku jest wartością określającą tempo rozchodzenia się podłużnego zaburzenia mechanicznego w ośrodku sprężystym. Fala akustyczna rozchodzi się z różną prędkością w poszczególnych ośrodkach. Zależy ona od gęstości i ściśliwości ośrodka. Im gęstszy ośrodek, tym dźwięk szybciej się przemieszcza. Prędkości dźwięku w obszarach biologicznych organizmu ludzkiego są do siebie zbliżone i dla tkanek miękkich wahają się w zakresie 1450-1590 m/s. Średnio wynoszą 1540 m/s i ta wartość jest odniesieniem dla systemów pomiarowych w aparacie ultrasonograficznym. Skrajnymi, odbiegającymi od średniej wartościami prędkości cechują się powietrze i kości [2, 4]. Zestawienie prędkości fal dźwiękowych w wybranych obszarach organizmu ludzkiego przedstawia tabela 2.

Prędkość propagacji dźwięku jest wartością charakterystyczną dla danego ośrodka (tkanki organizmu). Zgodnie ze wzorem c = λf, przy przekraczaniu granic różnych ośrodków zmianie ulega tylko długość fali. Częstotliwość jest wartością stałą, określoną przez źródło dźwięku. Zmieniając częstotliwość sondy ultrasonograficznej podczas badania tej samej tkanki, zmienimy długość jej fali. Nie zmienimy natomiast prędkości jej rozchodzenia się w ośrodku [2, 3, 4].

Tabela 2
Zestawienie prędkości fal dźwiękowych w wybranych obszarach organizmu ludzkiego 2, 4

Gęstość ośrodka (ρ)

Gęstość oznacza stosunek masy substancji do zajmowanej przez nią objętości. Jednostką gęstości w układzie SI jest kilogram na metr sześcienny (kg/m3) [2, 3, 5].

Oporność (impedancja) akustyczna ośrodka (Z)

Impedancja akustyczna jest wartością określającą stopień oporu, jaki stawia ośrodek rozchodzącej się w nim fali dźwiękowej. Jest on zależny od prędkości propagacji dźwięku oraz gęstości ośrodka. Zależność tę opisuje wzór Z = ρc. Jednostką oporności akustycznej jest rail, mający wymiar kg/m2s. Oporność akustyczna różnych tkanek miękkich jest zbliżona, waha się w zakresie wartości 1,38-1,66 x 106 kg/m2s. Jest ona znacznie wyższa w kości (duża prędkość propagacji dźwięku i duża gęstość) - 3,7-7,3 x 106 kg/m2s, natomiast niższa w powietrzu - 0,0004 x 106 kg/m2s i płucach 0,2-0,6 x 106 kg/m2s.

Natężenia fali dźwiękowej i ciśnienie akustyczne (pa)

Natężenie dźwięku jest miarą średniej energii fali akustycznej przenoszonej w ciągu sekundy przez jednostkę powierzchni ustawioną prostopadle do kierunku propagacji. Jednostką tej wartości w układzie SI jest wat na metr kwadratowy (W/m2). W praktyce natężenie fali dźwiękowej trudno jest bezpośrednio zmierzyć, zwłaszcza w układach biologicznych. Często do jego opisu używa się parametru ciśnienia akustycznego, które przedstawia zmiany ciśnienia dokonane przez drgające cząsteczki ośrodka sprężystego. Jednostką ciśnienia jest paskal (Pa) odpowiadający oddziaływaniu siły o wartości jednego niutona na jeden metr kwadratowy. Zakres ciśnień akustycznych zarówno odbieranych przez ucho ludzkie, jak też stosowanych w diagnostyce ultrasonograficznej może zmieniać się w szerokich granicach (nawet ponad milion razy) [5]. Z tego powodu w praktyce wygodniejsze jest posługiwanie się skalą decybelową (dB), wyrażającą w formie logarytmicznej stosunki mierzonego natężenia dźwięku do natężenia określonego jako poziom odniesienia. Różnica ciśnienia akustycznego mniejsza niż 3 dB nie jest zwykle rejestrowana przez ucho ludzkie. Jej podwyższenie do 10 dB jest rejestrowane jako podwojenie głośności.

Powstawanie fal ultradźwiękowych

Natężenie dźwięku jest miarą średniej energii fali akustycznej przenoszonej w ciągu sekundy przez jednostkę powierzchni ustawioną prostopadle do kierunku propagacji. Jednostką tej wartości w układzie SI jest wat na metr kwadratowy (W/m2). W praktyce natężenie fali dźwiękowej trudno jest bezpośrednio zmierzyć, zwłaszcza w układach biologicznych. Często do jego opisu używa się parametru ciśnienia akustycznego, które przedstawia zmiany ciśnienia dokonane przez drgające cząsteczki ośrodka sprężystego. Jednostką ciśnienia jest paskal (Pa) odpowiadający oddziaływaniu siły o wartości jednego niutona na jeden metr kwadratowy. Zakres ciśnień akustycznych zarówno odbieranych przez ucho ludzkie, jak też stosowanych w diagnostyce ultrasonograficznej może zmieniać się w szerokich granicach (nawet ponad milion razy) [5]. Z tego powodu w praktyce wygodniejsze jest posługiwanie się skalą decybelową (dB), wyrażającą w formie logarytmicznej stosunki mierzonego natężenia dźwięku do natężenia określonego jako poziom odniesienia. Różnica ciśnienia akustycznego mniejsza niż 3 dB nie jest zwykle rejestrowana przez ucho ludzkie. Jej podwyższenie do 10 dB jest rejestrowane jako podwojenie głośności.

Powstawanie fal ultradźwiękowych

Piezoelektryczność

Do generowania i odbioru fal ultradźwiękowych stosowanych w diagnostyce ultrasonograficznej wykorzystuje się zjawisko piezoelektryczne [2, 3, 4, 5]. Proste zjawisko piezoelektryczne zostało odkryte w 1880 roku przez braci Piotra i Jakuba Curie. Polega ono na wytworzeniu potencjału elektrycznego na powierzchni niektórych kryształów poddawanych mechanicznym naprężeniom (ściskaniu lub rozciąganiu). Zachodzi też efekt odwrotny, określany mianem odwrotnego zjawiska piezoelektrycznego. Po przyłożeniu zewnętrznego pola elektrycznego dochodzi do mechanicznej deformacji kryształu. Kryształy piezoelektryczne mają zdolność odpowiadania na sygnał elektryczny wytwarzaniem fali ultradźwiękowej, a także mogą zmieniać energię fali ultradźwiękowej na odpowiedni sygnał elektryczny. Odwrotne zjawisko piezoelektryczne wykorzystuje się podczas generowania ultradźwięków. Proste zjawisko piezoelektryczne ma zastosowanie przy odbieraniu fal w celu zamiany drgań na sygnał elektryczny. Fale ultradźwiękowe są wytwarzane w przetwornikach piezoelektrycznych położonych na przedniej powierzchni sondy ultradźwiękowej, a więc tej części aparatu, która zlokalizowana jest najbliżej badanego obszaru zainteresowania. We współczesnych ultrasonografach najczęściej używanymi przetwornikami piezoelektrycznymi są ceramiki syntetyczne, takie jak cyrkonian ołowiu, tytanian baru czy ołowiu. Rośnie też znaczenie piezoelektrycznych polimerów syntetycznych, takich jak fluorek poliwinylidenu [2].

Oddziaływanie ultradźwięków z tkankami

Ultradźwięki mogą się rozchodzić w przestrzeni w postaci fal podłużnych i poprzecznych. Fala podłużna cechuje się drganiami zgodnymi z kierunkiem jej przemieszczania. Fala poprzeczna cechuje się prostopadłym kierunkiem drgań cząsteczek ośrodka w stosunku do kierunku rozchodzenia się fali. Z wyjątkiem szkieletu ciało człowieka traktowane jest jako ośrodek płynny, w którym mogą rozchodzić się tylko fale podłużne. Tkanka kostna traktowana jest jak ciało stałe, w którym mogą rozchodzić się oba rodzaje fal ? podłużne i poprzeczne, jednak rutynowo nie stosuje się usg do diagnostyki zmian kostnych [2, 4].

Ultradźwięki rozchodzące się w tkankach ulegają odbiciu, załamaniu, rozproszeniu i absorpcji [2, 3, 4, 5]. Wpływ tych czynników jest zależny od rodzaju tkanki, charakteru powierzchni granicznej i impedancji akustycznej badanego obszaru. Fala ultradźwiękowa przemieszczająca się w jednorodnym ośrodku dochodząc do granicy z obszarem o odmiennym oporze akustycznym ulega odbiciu i załamaniu.

Rycina 2
Odbicie fali ultradźwiękowej na granicy dwóch ośrodków o różnej oporności akustycznej przy prostopadłym przebiegu fali

Odbicie

Fala ultradźwiękowa, spotykając na swej drodze prostopadle ulokowaną przeszkodę, może ulec odbiciu. Prowadzi to do powstania echa, które, wracając do odbiornika, niesie informację o strukturze ośrodka. Ilość energii, jaka ulegnie temu zjawisku, określona jest mianem współczynnika odbicia (R) i zależy od impedancji akustycznej ośrodków. Ilość energii, która przeniknie przez powierzchnię graniczną, nosi nazwę współczynnika transmisji (T) [2, 3, 4]. Zależności te zostały przedstawione na rycinie 2 oraz w tabeli 3.

Tabela 3
Opis fizyczny współczynników odbicia i transmisji oraz ich zastosowanie w układach biologicznych
Rycina 3
Obraz ultrasonograficzny granicy tkanki miękkie - gaz w okrężnicy (strzałki). Niemal całkowite odbicie fali ultradźwiękowej uniemożliwia ocenę struktur leżących za tylną granicą okrężnicy. Miąższ wątroby zapewnia dobrą propagację ultradźwięków (groty strzałek)
Rycina 4
Obraz ultrasonograficzny cienia akustycznego (groty strzałek) za tylną powierzchnią żebra (strzałka). Nerkę oznaczono markerami pomiarów. Opis w tekście

Tak zwane niedostosowanie impedancji akustycznej, czyli wysoka różnica oporu akustycznego na granicy między tkankami biologicznymi, w praktyce tworzy nieprzenikalną barierę dla ultradźwięków [2, 3, 4]. Przykładem może być niedostosowanie impedancji na granicy tkanka miękka (Z = 1,63 x 106 kg/m2s) - powietrze (Z = 0,0004 x 106 kg/m2s). Zgodnie ze wzorem, wartość współczynnika odbicia będzie równa 0,9989. Współczynnik transmisji wyniesie 0,001. Wynika stąd, że niemal cała energia fali padającej zostanie odbita i nie nastąpi jej transmisja do powietrza. Zależność ta wyjaśnia konieczność stosowania żelów pokrywających głowice ultrasonograficzne w celu uniknięcia odbicia ultradźwięków przez powietrze znajdujące się pomiędzy czołem głowicy a powłokami osoby badanej. Tłumaczy też, dlaczego nie widzimy tkanek leżących za obszarami wypełnionymi gazami, takimi jak płuca czy jelita (ryc. 3).

Tabela 4
Współczynniki odbicia fali ultradźwiękowej na granicy różnych ośrodków biologicznych
Rycina 5
Schemat załamania i odbicia fali dźwiękowej na granicy ośrodków o różnych prędkościach propagacji fali. θp - kąt padania, θo - kąt odbicia, θz - kąt załamania. θp = θo

Podobna sytuacja ma miejsce na granicy tkanek miękkich i tkanki kostnej. Opór akustyczny tkanki kostnej jest prawie cztery razy większy niż tkanek miękkich; ma ona też znacznie większe zdolności absorpcyjne. Nie tylko osłabia natężenie fali padającej, ale też jest przeszkodą dla echa powracającego od tkanek leżących za kością. Z tego powodu podczas badania nerek nie widzimy struktur leżących za żebrem, obserwując w tym miejscu tzw. cień akustyczny (ryc. 4).Współczynniki odbicia na granicy różnych struktur biologicznych przedstawia tabela 4.

Załamanie

Gdy fala ultradźwiękowa biegnąca w jednym ośrodku pada pod kątem różnym od prostego na powierzchnię dzielącą ten ośrodek od drugiego o innej prędkości propagacji dźwięku, dochodzi do powstania dwóch fal: fali odbitej od granicy ośrodków i fali przeniesionej do drugiego ośrodka (ryc. 5). Fala przeniesiona do drugiego ośrodka zmienia kierunek, wartość tej zmiany zależy od kąta nachylenia wiązki padającej. Zjawisko to nazywane jest załamaniem fali, a jego przyczyną są różne prędkości propagacji dźwięku w ośrodkach. Odchylenie to nie stanowi na ogół istotnego problemu w ultrasonografii, ponieważ prędkość dźwięku w tkankach miękkich jest względnie stała. Różnice prędkości zwykle nie przekraczają 5%. Przy małych kątach padania wiązki ultradźwiękowe rozprzestrzeniają się praktycznie bez zmiany pierwotnego kierunku, mimo wielokrotnego przekraczania granic tkanek i narządów [2, 4].

Rozproszenie

Rozproszenie jest rodzajem odbicia, które zachodzi, gdy wielkość przeszkody w polu akustycznym jest mniejsza od długości fali lub przeszkoda nie jest płaska i ma nierówności porównywalne z długością fali [2, 4]. Kierunek odbitych ultradźwięków nabiera wówczas cech losowych. Niezależnie od kąta padania największa część rozproszonej energii biegnie w kierunku prostopadłym do przeszkody, najmniejsza w kierunku stycznym. Rozproszenie zmniejsza energię rozchodzącą się w tkankach i przyczynia się do osłabienia wiązki ultradźwiękowej. Chociaż z punktu widzenia diagnostyki zjawisko to powinno utrudniać odbiór wiązki, w praktyce spełnia zasadniczą rolę w różnicowaniu narządów i tkanek w badaniach ultrasonograficznych. Rozpraszanie sprawia, że odbierane przez głowicę echo może powstać na powierzchniach granicznych, które nie są prostopadłe do przebiegu wiązki, a więc nie powinny zostać zobrazowane. Struktura tkanek i narządów jest niejednorodna, a ich powierzchnie graniczne rzadko położone są prostopadle do kierunku przebiegu ultradźwięków. Ta niejednorodność działa na ultradźwięki jak zbiór ośrodków rozpraszających. Dzięki temu duża część odbieranych przez sondę ech będzie efektem rozpraszania, a nie tylko odbicia. Jednocześnie większość zmian chorobowych ma strukturę różną od tkanek zdrowych. Powoduje to, że ukształtowanie, rozkład przestrzenny i amplituda odbitego echa są zależne od właściwości i stanu badanego obszaru biologicznego. Należy jednak podkreślić, że natężenie ech powstałych na powierzchniach prostopadłych będzie najsilniejsze (ryc. 6). Jeśli zatem zamierza się uzyskać wyraźny obraz wybranej powierzchni granicznej - np. ściany pęcherza moczowego czy torbieli nerki, należy tak umiejscowić sondę, aby fala ultradźwiękowa padała na nią jak najbardziej prostopadle.

Rycina 6
Obraz ultrasonograficzny torbieli prostej nerki. Leżące prostopadle do kierunku wiązki ściany torbieli (strzałki) mają wyraźne, hiperechogeniczne kontury. Granice ścian leżących stycznie do przebiegu wiązki (groty strzałek) są znacznie słabiej widoczne

Absorpcja (pochłanianie)

Absorpcja fali akustycznej to spadek jej natężenia w czasie propagacji przez ośrodek. Związana jest z utratą energii ruchu falowego na tarcie cząsteczek ośrodka, które ulega zamianie w ciepło. Absorpcja jest istotnym czynnikiem określającym stopień wnikania wiązki ultradźwiękowej w głąb organizmu. W tkankach biologicznych jest duża, co powoduje, że amplituda drgań cząsteczek maleje wykładniczo z odległością. Efekt ten jest wynikiem nie tylko absorpcji, lecz również rozpraszania i rozbieżności wiązki. Absorpcja w tkankach miękkich jest w przybliżeniu proporcjonalna do częstotliwości. W kościach jest wyższa, będąc kwadratową funkcją częstotliwości. Osłabienie fali ultradźwiękowej w tkankach miękkich mieści się w zakresie 0,6-1 dB/cm/MHz [2, 4].

Podsumowanie

Impulsy ultradźwiękowe są wytwarzane dzięki wykorzystaniu odwrotnego zjawiska piezoelektrycznego. Współcześnie stosujemy fale ultradźwiękowe o zakresie częstotliwości od 2 MHz do 50 MHz. Powstawanie ech tych fal, poprzez odbijanie i rozpraszanie na powierzchniach granicznych struktur biologicznych o różnym oporze akustycznym, leży u podstaw diagnostyki ultrasonograficznej. Obiektami odbijającymi fale ultradźwiękowe są nie tylko granice narządów, lecz również struktur budujących ich wnętrze: naczyń krwionośnych, płatów, zrazików, przegród łącznotkankowych. Tkanki tworzące narząd tworzą charakterystyczny dla niego wzorzec echa (echogeniczność). Zaburzenia typowych wzorców echogeniczności mogą wskazywać na rozwój zmian chorobowych.


dr n. med. Andrzej Lewicki, FEBU

1 Oddział Urologii, międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa

2 Zakład Diagnostyki Obrazowej, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny

1 kierownik oddziału: dr n. med. Artur Antoniewicz, FEBU

2 kierownik zakładu: prof. dr hab. n. med. Wiesław Jakubowski


prof. dr hab. med. Wiesław Jakubowski

Zakład Diagnostyki Obrazowej, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny


kierownik zakładu: prof. dr hab. n. med. Wiesław Jakubowski

Piśmiennictwo

  • Holmes JH, Howry DH: Ultrasonic diagnosis of abdominal disease. Am J Dig Dis. 1963 Jan; 8: 12?32.
  • Nowicki A: Ultradźwięki w medycynie - wprowadzenie do współczesnej ultrasonografii. Roztoczańska Szkoła Ultrasonografii, 2010.
  • Jakubowski W: Diagnostyka ultrasonograficzna w gabinecie lekarza rodzinnego. Roztoczańska Szkoła Ultrasonografii, 2010.
  • Jakubowski W: Diagnostyka ultradźwiękowa. PZWL, Warszawa 1989.
  • Ultrasound - Technology Information Portal. www.us-tip.com