Przegląd Urologiczny 2017/3 (103) wersja do druku | skomentuj ten artykuł | szybkie odnośniki
 
strona główna > archiwum > Przegląd Urologiczny 2017/3 (103) > Zastosowanie leku Uro-Vaxom w zapobieganiu i...

Zastosowanie leku Uro-Vaxom w zapobieganiu i leczeniu zakażeń układu moczowego wywołanych przez inne bakterie niż pałeczka okrężnicy (Escherichia coli)

STRESZCZENIE: W artykule przedstawiono nowe możliwości zastosowania immunostymulatora Uro-Vaxom w zapobieganiu i leczeniu zakażeń układu moczowego innymi bakteriami niż pałeczka okrężnicy (Escherichia coli). Wobec istnienia wspólnych białek w błonie komórkowej różnych rodzajów bakterii istnieje uzasadniona możliwość stymulacji odporności przy zastosowaniu wyciągu z różnych szczepów E. coli również w zakażeniach innymi bakteriami Gram(-) i Gram(+), w tym Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus, Streptococcus viridans. W badaniach randomizowanych udowodniono wzrost odporności zarówno nabytej, jak i wrodzonej przy zastosowaniu leku Uro-Vaxom w zakażeniach różnymi bakteriami. Wykazanie odporności krzyżowej uzasadnia więc stosowanie tego leku w zapobieganiu i leczeniu zakażeń nie tylko u chorych z infekcją E. coli. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza u chorych z nawrotami zakażeń, po transplantacji nerek (dominuje Klebsiella) oraz cewnikowanych.

Zakażenia narządów układu moczowego (ZUM) spotykane są u około 30% ludzi na świecie i stanowią powód 20% wizyt ambulatoryjnych. Kilkanaście procent stosowanych antybiotyków podaje się ze wskazań leczniczych ZUM. Chorują na nie przede wszystkim kobiety, w różnym wieku, 2-3 razy częściej niż mężczyźni. U dzieci ZUM ujawnia się częściej u dziewczynek - 8%/ niż u chłopców - 3%.

Trzydzieści trzy procent kobiet podczas swego życia ma co najmniej jeden epizod ZUM, a nawroty pojawiają się nawet u 50% pacjentek w ciągu 6 miesięcy. Czterdzieści procent zakażeń układu moczowego spowodowane jest przez zakażenia szpitalne.

Ze względu na częstość występowania zakażeń oraz spowodowane nimi absencje w pracy, ograniczenie codziennej aktywności, koszty leczenia i zaangażowanie personelu medycznego jest to poważny problem leczniczy, ekonomiczny i społeczny [Stewardship R, Eur Urol Suppl. 15, 2016].

Zakażenie pierwotne i wtórne

Zakażenia układu moczowego można podzielić na zakażenia pierwotne (niepowikłane) i zakażenia wtórne (powikłane).

Zakażenia niepowikłane wywołane są przez typowe bakterie, które spotykamy u kobiet z prawidłowym układem moczowym, bez zaburzeń miejscowych i ogólnoustrojowych mechanizmów obronnych.

Zakażenia powikłane rozpoznawane są u kobiet, mężczyzn i dzieci, u których stwierdza się anatomiczne lub czynnościowe zaburzenia w odpływie moczu bądź przy obecności upośledzenia mechanizmów obronnych albo gdy powodem są nietypowe drobnoustroje patogenne.

Pierwotne zakażenia układu moczowego rozpoznaje się najczęściej u kobiet aktywnych zawodowo i seksualnie, a najważniejszą cechą jest ich znaczna nawrotowość. Związane jest to z anatomicznymi warunkami układu moczowego kobiet - krótka cewka moczowa oraz bliskie położenie wejścia do pochwy.

Za nawracające ZUM uważa się zakażenie pojawiające się 3-krotnie w ciągu roku lub 2-krotnie w ciągu 6 miesięcy, przy tym samym czynniku wywołującym je.

Pierwotne zakażenia układu moczowego spowodowane są przez pałeczkę okrężnicy - E. coli (70-95%). W 5-30% przypadków czynnikami patogennymi są inne bakterie Gram(-): Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis lub Gram(+): Staphylococcus saprophyticus, Staphylococcus aureus.

Odsetek zakażeń spowodowanych przez E. coli spada do połowy w przypadku zakażeń związanych z zakażeniami szpitalnymi. Pozostałe 50% stanowią zakażenia związane z obecnością Enterobacteriaceae, Acinobacter, Pseudomonas aeruginosa, Serratia, Providencia, Staphylococcus. Odmiennym problemem są zakażenia układu moczowego u chorych po transplantacji nerek, w których dominującym szczepem bakteryjnym jest Klebsiella.

Tak więc w zapobieganiu i leczeniu wszystkich rodzajów ZUM, zwłaszcza nawrotowych i szpitalnych, należy brać pod uwagę działania skierowane nie tylko przeciwko E. coli, ale też innym bakteriom.

Proste postępowanie zapobiegające nawrotom zakażenia lub wspomagające leczenie polega na zwiększeniu diurezy poprzez przyjmowanie większej ilości płynów, częste mikcje, odpowiednią higienę osobistą, zwłaszcza okolic cewki moczowej i krocza.

Ponadto szerokie i powtarzające się stosowanie antybiotyków powoduje lekooporność nie tylko szczepów E. coli, ale i innych bakterii. Może to skutkować osłabieniem naturalnych mechanizmów obronnych układu immunologicznego zarówno wrodzonych, jak i nabytych.

Wrodzona odporność organizmu na zakażenie związana jest z makrofagami, neutrofilami i komórkami dendrytycznymi układu limfatycznego. Opisano również obecność receptorów Toll-podobnych (TLR), które uczestniczą w rozpoznawaniu drobnoustrojów. Dwa z nich - TLR2 i TLR4 - znajdują się w komórkach nabłonka dróg moczowych. Zmniejszenie ekspresji tych receptorów umożliwia pojawienie się nawrotów zakażenia układu moczowego, a ich aktywacja zwiększa skuteczność komórek żernych.

Odporność nabyta natomiast związana jest z rozpoznaniem antygenu patogenu wywołującego ZUM i pojawienia się odporności warunkującej powstanie swoistych przeciwciał.

W celu zwiększenia skuteczności zapobiegania i leczenia ZUM wskazane jest więc zastosowanie, samodzielne lub skojarzone z lekami przeciwbakteryjnymi, preparatu wspomagającego układ odpornościowy zakażonego organizmu - immunostymulatora.

Mechanizm działania leku Uro-Vaxom

Takim znanym i od lat stosowanym immunostymulatorem jest Uro-Vaxom.

Uro-Vaxom jest ekstraktem z 18 wyselekcjonowanych szczepów E. coli, który po podaniu doustnym zwiększa odporność na zakażenie, a przez to zmniejsza ryzyko ponownego pojawienia się zakażenia układu moczowego, zwiększa też skuteczność działania leków przeciwbakteryjnych.

Odpowiednie przygotowanie ekstraktu z wielu szczepów E. coli zapewnia zachowanie właściwości antygenowych doustnego preparatu. Dzięki temu ekstrakt po podaniu doustnym przekazywany jest z końcowego odcinka przewodu pokarmowego do podnabłonkowej tkanki limfatycznej, a następnie do innych narządów.

Działanie leku Uro-Vaxom podnosi odporność organizmu - zarówno wrodzoną, jak i nabytą - przez aktywację receptorów TLR, co potwierdzono w badaniach doświadczalnych [Beeler BG, et al., Arzneimittelf 2009; 59: 571].

Uro-Vaxom zwiększa również uwalnianie czynników bakteriobójczych (tlenek azotu) [Huber M, et al., Eur Med Res 2000; 5: 101].

Wykazano, iż lek ten wzmaga wytwarzanie przeciwciał IgA, IgG nie tylko przeciw szczepom E. coli ale i przeciw innym bakteriom wywołujących ZUM u ludzi i zwierząt doświadczalnych [Huber M, et al., Int J Immunopharm 2000; 22: 57].

Dowodem na immunostymulację jest stwierdzenie znacznego zwiększenia poziomu przeciwciał IgA w moczu dzieci z nawracającymi zakażeniami układu moczowego, którym podano Uro-Vaxom [Czerwionka- -Szaflarska M, Pawłowska M, Archiv Immun Et Therap Experm 1996; 44: 195]. Tak więc udowodniono, iż Uro-Vaxom powoduje wzrost przeciwciał IgA powstających przez antygeny innych bakterii niż E. coli.

Proces powstawania odporności krzyżowej można tłumaczyć wspólnotą antygenową różnych rodzajów bakterii. Wyjaśnia i potwierdza to możliwość stymulowania procesów immunologicznych przy zastosowaniu ekstraktu ze szczepów pałeczki okrężnicy również w zakażeniach układu moczowego wywołanych przez inne bakterie niż E. coli. Faktem jest bowiem obecność w ścianie komórkowej różnych rodzajów bakterii wspólnych białek, takich jak mureina, lipoproteina i proteina I. Potwierdził to w swoich badaniach Huber, który in vivo u zwierząt doświadczalnych stwierdził wzrost poziomu przeciwciał IgA i IgG zarówno przeciwko szczepom E. coli, jak i innym bakteriom Gram(-) oraz Gram(+), w tym Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus, Streptococcus viridans [Huber M, et al., Int J Immunophar 2000; 22: 57].

Zalety leku i wskazania do jego stosowania

Możliwość zastosowania leku Uro-Vaxom jest szczególnie istotna podczas leczenia nawrotowych zakażeń, za które nadal odpowiada E. coli, ale w mniejszym odsetku, oraz w postępowaniu leczniczym powikłanych zakażeń, gdy tę bakterię hoduje się jedynie u połowy pacjentów.

Innym trudnym problemem leczniczym, który może pomóc rozwiązać immunostymulator z udowodnionym wywoływaniem odporności krzyżowej, jest zapobieganie i leczenie zakażeń układu moczowego u chorych po transplantacji nerek, gdzie dominującym patogenem jest Klebsiella pneumoniae.

Podobne zastosowanie leku Uro-Vaxom może przynieść znaczną korzyść u chorych z dysfunkcją neurogenną pęcherza moczowego i u pacjentów cewnikowanych, u których stwierdza się florę mieszaną.

Skuteczność tego rodzaju zapobiegania i leczenia potwierdzono w licznych badaniach randomizowanych, które były również podstawą do przedstawienia metaanaliz [Naber, 2009; Beerepoot, 2013]. Na podstawie tych metaanaliz można stwierdzić, że Uro-Vaxom:

  • Zmniejsza częstość i ryzyko nawrotów zakażeń dróg moczowych.
  • Działa korzystnie w leczeniu ostrych, niepowikłanych ZUM jako leczenie wspomagające.
  • Zmniejsza zużycie antybiotyków w leczeniu ZUM.
  • Zmniejsza objawy z dolnego odcinka dróg moczowych związane z zakażeniem.
  • Ma działanie długotrwałe, zwłaszcza gdy zastosuje się dawki przypominające leku.
  • Jest bezpieczny w stosowaniu, nie powodując objawów niepożądanych.
  • Nie powoduje pojawienia się opornych szczepów bakterii oraz zakażenia innymi drobnoustrojami.
  • Wobec istnienia odporności krzyżowej możliwe jest jego wykorzystanie w zapobieganiu i leczeniu zakażeń spowodowanych innymi bakteriami niż E. coli, zarówno Gram(-), jak i Gram(+).

Europejskie Towarzystwo Urologiczne już w 2008 roku zaleciło zastosowanie immunostymulatora Uro- -Vaxom w profilaktyce niepowikłanych zakażeń układu moczowego u kobiet i utrzymano tę rekomendację w następnych latach.

Uro-Vaxom jest zarejestrowany w Polsce w celu zapobiegania nawracającym zakażeniom dolnego odcinka dróg moczowych oraz leczenia skojarzonego z antybiotykoterapią w ostrych niepowikłanych zakażeniach u dorosłych i dzieci powyżej 4. roku życia.

Zapobieganie nawrotom polega na podawaniu leku przed posiłkiem 1 raz dziennie 1 kapsułkę przez 90 dni. Możliwe jest stosowanie dawki przypominającej przez 10 dni w 7., 8. i 9. miesiącu. Takie postępowanie przypominające jest stosowane w niektórych krajach. W leczeniu ostrych zakażeń układu moczowego stosuje się Uro-Vaxom 1 x na dobę, w skojarzeniu z antybiotykiem, aż do ustąpienia objawów zakażenia, minimum 10 dni. Nie obserwowano interakcji z innymi lekami.

Ważnym i istotnym klinicznie wskazaniem do zastosowania leku Uro-Vaxom jako immunostymulatora jest również jego podawanie, wobec udokumentowania odporności krzyżowej, w zakażeniach niepowikłanych układu moczowego u dorosłych i dzieci, a wywołanych przez inne bakterie niż pałeczka okrężnicy (Escherichia coli).

Takie postępowanie ma szczególne znaczenie u chorych podczas leczenia i po wyleczeniu nawrotowych zakażeń układu moczowego, zwłaszcza u pacjentów po transplantacji nerek lub cewnikowanych, wobec częstszego rozpoznania u nich zakażeń innymi bakteriami.

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Wolski
Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Kolegium Nauk Medycznych