Produkty pszczele

Kolejny odcinek naszych doniesień naukowych o produktach pszczelich dotyczy miodów, o których medycyna ludowa mówi, że pomagają ,,na wszystko''.

Leczenie ran

Miód używany był od wieków w celu poprawy gojenia ran. Jego konsystencja i lepkość stwarzają doskonałe warunki przyspieszające regenerację, a jednocześnie tworzą barierę ochronną przed wtórnym zakażeniem. Odkryto, że miód stymuluje makrofagi do produkcji niektórych cytokin, co odgrywa istotną rolę w procesie gojenia, a ze względu na wysoką osmolarność zmniejsza obrzęk w ranach. Co więcej, miód wykazuje także aktywność przeciwdrobnoustrojową (opisane poniżej) oraz chroni przed uformowaniem biofilmu przez patogeny. Z przeglądu ,,The Cochrane Collaboration'' z 2015 roku Honey as a topical treatment for wounds [1] wynika, że miód nie wpływa w istotny sposób na rany małe, cięte, jak po zabiegu chirurgicznym, gdzie oczekujemy powstania rychłozrostu, a nie ziarniny, dodatkowo taka rana jest zazwyczaj dobrze oczyszczona i przy odpowiedniej pielęgnacji sporadycznie dochodzi do wtórnego zakażenia. Inaczej jest w przypadku ran, które uległy zakażeniu, gdyż miód w połączeniu z ogólnosystemową antybiotykoterapią w znaczący sposób skracał czas gojenia takich ran oraz przyspieszał eradykację patogenów, w porównaniu do miejscowego leczenia antyseptycznego [2]. Jeśli chodzi o tzw. rany przewlekłe (np. owrzodzenia podudzi, stopa cukrzycowa, uszkodzenia zmiażdżeniowe), najnowsze badania [3-5] pokazują, że miód przyspiesza gojenie takich uszkodzeń, spośród których na szczególną uwagę zasługują rany u osób cierpiących na cukrzycę.

Leczenie ran przewlekłych dotyczy także chorób narządów układu moczowo-płciowego, np. zgorzeli Fourniera. Dotychczas na ten temat przeprowadzono tylko dwa badania. Do pierwszego z nich włączonych zostało 30 pacjentów; wstępna analiza wykazała znaczące skrócenie czasu gojenia zgorzeli w grupie leczonej miodem o średnio 8 dni w porównaniu do leczenia standardowego (MD 8 dni, 95% CI: -6,08 do -9,92 dni), bez wpływu na śmiertelność [6]. W drugiej pracy do badania włączono tylko 17 pacjentów, u których zastosowano standardowe leczenie chirurgiczne i chemioterapeutyczne (ogólnoustrojowe) połączone z opatrunkami wykonywanymi z miodu. Wyniki wskazują na znaczne skrócenie czasu gojenia zgorzeli Fourniera u dodatkowo leczonych miejscowo miodem, co pozwalało na skrócenie czasu hospitalizacji i znaczącą poprawę stanu zdrowia chorych [7]. Dalsze badanie wpływu miodu leczniczego na terapię zgorzeli Fourniera wymaga jednak obserwacji obejmujących większą grupę pacjentów wraz z grupą kontrolną i randomizacją. Jednakże wyniki tych obserwacji są bardzo zachęcające.

Plaster miodu na ramce typu dadanta (zdjęcie własne autorów)

Właściwości przeciwdrobnoustrojowe

Miód ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwgrzybicze, włączając w to aktywność przeciwko mykobakteriom, a także wieloopornym bakteriom, jak VRE (vancomycin-resistant enterococci) lub MRSA (methicilin-resistant S. aureus) [8]. Te właściwości przeciwdrobnoustrojowe miód zawdzięcza wysokiej aktywności peroksydazowej i nieperoksydazowej (np. metyloglioksalowi), a także niskiemu pH i wysokiej osmolarności, co hamuje wzrost bakterii. Trzeba jednak pamiętać ze miody różnią się między sobą aktywnością przeciwdrobnoustrojową, co dostrzeżone zostało przez FDA (The US Food and Drug Administration) oraz TGA (Australian Therapeutic Goods Administration), które potwierdziły bezpieczeństwo i dopuściły do użytku miód leczniczy.

Aktywność przeciwwirusowa

Właściwości przeciwwirusowe miód prawdopodobnie zawdzięcza metyloglioksalowi, na co wskazują badania przedkliniczne wobec wirusa HIV-1, grypy (w połączeniu z terapią neuraminidazą), a także VZV [14-16]. W chorobach urologicznych bardzo interesującą ścieżką terapeutyczno-badawczą było zastosowanie miodu do leczenia nawracających zakażeń wirusem HSV w porównaniu do miejscowego leczenia acyklowirem [17]. W wynikach tego badania odnośnie opryszczki wargowej uzyskano szybsze gojenie (43%), krótszy czas ataków bólowych (35%), krótszy czas występowania wykwitów (39%) w porównaniu do leczenia acyklowirem. Jeszcze lepsze wyniki uzyskano w leczeniu opryszczki narządów płciowych: szybsze gojenie (59%), krótszy czas ataków bólowych (50%), krótszy czas występowania wykwitów (49%). Działanie przeciwko wirusowi HSV-1 potwierdza także badanie Hashemipour z 2014 roku [18].

Aktywność przeciwbakteryjna

Najbardziej znane i najczęściej używane są miody lecznicze o najwyższej aktywności przeciwbakteryjnej: miód Manuka (produkowany w Nowej Zelandii) i Medihoney Medihoney (produkowany w Australii); ich głównym atutem jest wysoka aktywność nawet przy niskim stężeniu (roztwór rzędu 15-30%). Ciekawym odkryciem było wykazanie podobnej skuteczności miodu w profilaktyce zakażeń bakteryjnych w porównaniu z miejscowym stosowaniem antybiotyków, nie powodując przy tym jakiejkolwiek oporności patogenów w przeciwieństwie do chemioprofilaktyki. Powyższą właściwość miejscowego stosowania miodu w profilaktyce zakażeń postanowiono zbadać u pacjentów hemodializowanych, którzy wymagają długotrwałego utrzymywania cewników naczyniowych lub otrzewnowych ulegających częstym zakażeniom, powodując poważne konsekwencje. Najbardziej znane dwa badania kliniczne to: HONEYPOT [9], do którego zostali włączeni pacjenci poddawani dializie otrzewnowej, oraz badanie Johnsona i współpracowników [10], do którego włączono pacjentów z cewnikami naczyniowymi. W obu pracach miejscowo podawano żel zawierający miód Medihoney i efekty porównywano z miejscowo stosowaną mupirocyną. Oba badania były randomizowane i wykazały, że miód w podobnym stopniu chroni przed zakażeniem co mupirocyna, dodatkowo nie powodując oporności mikroorganizmów na chemioterapeutyki. Warto jednak zaznaczyć, iż nie każdy pacjent odniesie korzyści ze stosowania profilaktyki miodem leczniczym, czego także dowiodło badanie HONEYPOT, w którym w analizie podgrup u pacjentów z cukrzycą wcześniej występowały punkty końcowe badania, jak: pierwsza infekcja związana z dializami lub zapalenie otrzewnej, co dowodzi, że profilaktyka miodem u pacjentów z cukrzycą nie przynosi oczekiwanych korzyści.

Jeśli chodzi o zakażenia bakteryjne działanie miodu wykazano między innymi wobec: Helicobacter pylori, Salmonella typhi MDR (multi drug resistance), Streptococcus pyogenes, Streptococcus faecalis, Literia monocytogenes, Staphylococcus aureus, Eschierichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumanni, Kliebsiella pneumoniae, Proteus species [11-13]. Wiele spośród wymienionych patogenów powoduje zakażenia dróg moczowych, których prewencja i leczenie w przyszłości być może zostaną wsparte przez apiterapię i szerokie spektrum aktywności przeciwbakteryjnej miodu.

Aktywność przeciwgrzybicza

Właściwości przeciwgrzybicze produktów pszczelich są znane i wykorzystywane w medycynie od dawna. Jako mechanizmy działania miodu opisane zostały: ingerencja w progresję cyklu komórkowego, budowę ściany komórkowej oraz funkcjonowanie mitochondriów Candida albicans [19, 20]. Interesujące wyniki działania przeciwgrzybiczego produktów pochodzenia pszczelego uzyskali naukowcy z Turcji, którzy udowodnili, że wszystkie produkty pszczele wykazują aktywność przeciwgrzybiczą w następującej sile: propolis > pyłek > mleczko pszczele > miód. Aktywność była porównywana in vitro w stosunku do flukonazolu; dodatkowo wykazano działanie produktów pszczelich wobec opornych szczepów Candida spp. [21]. Najnowsze badania z 2015 roku porównywały skuteczność mieszanki jogurtu i miodu do clotrimazolu w leczeniu grzybicy pochwy. Okazało się, iż naturalna mieszanka wykazywała podobną lub nieco wyższą skuteczność w leczeniu oraz szybciej znosiła subiektywne objawy choroby [22].

Produkty pszczele pozyskiwane z naszej pasieki. Od lewej: miód akacjowy, pyłek pszczeli, miód rzepakowy, miód lipowy, miód gryczany (zdjęcie własne autorów)

Działanie przeciwnowotworowe

Głównymi składnikami mającymi właściwości antynowotworowe według literatury są pochodne fenolowe zawarte w miodzie, z których najczęściej wymieniane są estry kwasu kawowego, chryzyna, galangina i apigenina [23, 24]. Komponenty te wykazują szereg właściwości antyproliferacyjnych i proapoptotycznych, co odgrywa podstawową rolę w terapii nowotworów. Wykryte mechanizmy to między innymi:

• zwiększenie generacji reaktywnych form tlenu (RFT) w populacji komórek nowotworowych;
• zwiększenie stężenia białka TP53 - ,,strażnika genomu'' i zatrzymanie proliferacji w fazie G1 cyklu komórkowego;
• stymulacja apoptozy: głównie poprzez aktywację kaspazy 3, zwiększenie aktywacji białek proapoptotycznych Bax, Bim (zwiększenie stosunku Bax/Bcl-2), stymulację uwalniania cytochromu c;
• obniżenie ekspresji onkogenów c-myc i K-RAS [25-28]. Ze względu na bardzo szerokie spektrum działania przeciwnowotworowego miodu w artykule opisane zostały przykłady ważne dla praktyki urologicznej oraz kilka wybranych, które mogą zainteresować czytelnika.

Ze względu na bardzo szerokie spektrum działania przeciwnowotworowego miodu w artykule opisane zostały przykłady ważne dla praktyki urologicznej oraz kilka wybranych, które mogą zainteresować czytelnika.

Rak pęcherza moczowego

Dotychczas przeprowadzono jedno badanie, w którym Swellam i współpracownicy udowodnili zarówno w testach in vitro, jak i in vivo na myszach (stosowanie miejscowe i ogólnoustrojowe miodu) aktywność antyproliferacyjną i obniżającą aneuploidię w komórkach raka pęcherza moczowego [29]. Te obiecujące właściwości wymagają jednak dalszej eksploracji.

Rak gruczołu krokowego

W próbach in vitro wykazano, iż miód akacjowy wykazuje działanie antyproliferacyjne zwiększając ilość komórek w fazie G0/G1, a także obniża ekspresję białka Bcl-2 oraz poziom PSA w komórkach nowotworowych linii PC-3. Taka aktywność prowadzi aż do 50% redukcji proliferacji komórek nowotworowych [30]. Podobne doświadczenia potwierdziła praca Kassi odnośnie działania antyproliferacyjnego na komórki raka stercza w miodzie tymiankowym pochodzącym z różnych regionów Grecji. Wydaje się, że wysoka zawartość monoterpenów i pochodnych fenolowych powoduje tak wysoką skuteczność wymienionych miodów wobec linii komórkowych raka stercza [31].

Rak nerki

W testach in vitro na komórkach ludzkiego raka nerki (ACHN) potwierdzono, że miód w stężeniu 2,5-20% zwiększa liczbę komórek apoptotycznych (zwiększenie liczby komórek we wczesnej fazie apoptozy o 2-19% oraz późnej fazie o 10-43,8%), przy czym skuteczność i efektywność terapii miodem była proporcjonalna do jego stężenia [32].

Powyższe badania potwierdzają, że terapia miodem może być bardzo korzystna i wskazana dla pacjentów onkologicznych, także jako terapia wspomagająca. Jednak dokładne mechanizmy i skuteczność działania miodu w tych nowotworach wymagają dokładniejszych badań, a jego wykorzystanie w terapii wydaje się odległą przyszłością.

Czerniak złośliwy

Wykazano właściwości hamujące rozwój tego bardzo złośliwego nowotworu w badaniach in vitro i in vivo na myszach przy podawaniu dożylnym miodu oraz udowodniono, że terapia łączona - chemioterapia (paklitaksel) z miodem była dużo efektywniejsza in vivo od każdej z osobna, co dowodzi, że miód może zwiększać odpowiedź na chemioterapię, poprawiając rokowanie pacjentów - w badaniu przeżywalność w 25. dniu 20% vs 60% (paklitaksel vs miód Manuka + paklitaksel) [33].

Glioblastoma multiforme (stopień IV wg WHO)

Jest to jeden z najbardziej agresywnych guzów ośrodkowego układu nerwowego, o bardzo wysokim indeksie proliferacyjnym, spotykany głównie u osób młodych. Właściwości tego nowotworu stanowią o jego skrajnie złym rokowaniu. Wszystkie dotychczasowe testy dotyczyły komórek nowotworowych (U87MG), które były poddawane działaniu miodu, chemioterapeutyku (temozolamidu) i obu jednocześnie. Wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców z Białegostoku testujących polski miód są bardzo obiecujące. Miód wykazał zwiększenie efektywności chemioterapii nawet do 30% względem cytotoksyczności wobec komórek nowotworowych oraz hamował metaloproteinazy MMP-2 i 9 biorące udział w progresji i przerzutach glioblastoma [34, 35].

Rak piersi i szyjki macicy

W badaniach in vitro na komórkach ludzkiego raka piersi (MCF-7 i MDA-MB-231) oraz raka szyjki macicy (HeLa) udowodniono, że miód Tualang (pochodzący z Malezji) w znaczący sposób zwiększa aktywację apoptozy w wymienionych liniach komórkowych [36]. W 2013 roku potwierdził to Yaacob, wykazując synergistyczne działanie z tamoksyfenem na tych samych liniach komórkowych raka piersi. Terapia mieszana wykazywała doskonałe wyniki, przewyższając rezultaty w grupie leczonych jednym preparatem; dotyczyło to także komórek bez receptorów estrogenowych [37]. Najnowsze badanie niemieckich naukowców wykazało, że miód łagodzi objawy menopauzalne u pacjentek poddanych leczeniu antyestrogenowemu [38]. Te odkrycia stwarzają szansę na zwiększenie efektywności terapii raka piersi, ale także na poprawę komfortu procesu leczenia.

Inne właściwości miodów

Udowodnione naukowo właściwości miodu ważne dla innych specjalności lekarskich:

• Okulistyka - zastosowanie: zapalenie spojówek, rogówki, uszkodzenia rogówki, chemiczne i termiczne uszkodzenia oczu [39].
• Diabetologia: stymulacja sekrecji insuliny, obniżenie glikemii, korzystny wpływ na lipidogram; wskazuje to na szczególnie korzystne zastosowanie u pacjentów z cukrzycą typu 2. Z pewnością może mieć też zastosowanie jako słodzik/zamiennik cukru, gdyż nie powoduje wzrostu glikemii u pacjentów z cukrzycą w teście OGTT w porównaniu do glukozy [40, 41].
• Kardiologia: większość działań została udowodniona w testach in vivo na zwierzętach. Wykorzystywano głównie dobroczynne działanie flawonoidów, które wykazują funkcje: przeciwpłytkowe, wazorelaksacyjne, antyoksydacyjne. Dodatkowo wykazano na grupie 55 pacjentów, iż suplementacja 70 g miodu na dobę przez 30 dni obniża poziom: cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, LDL, CRP, a podwyższa poziom HDL, nie wpływając negatywnie na wagę i otyłość, co może pozytywnie remodelować czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [42, 43].
• Dermatologia: podkreślana jest przydatność miodu w takich schorzeniach, jak: trądzik, łojotok, grzybica czy nawet łuszczyca [44, 45].
• Neurologia: wykazano szereg właściwości wpływających na ośrodkowy układ nerwowy, w tym prokognitywne, antyoksydacyjne, antydepresyjne i neuroprotekcyjne. Może to stworzyć w przyszłości możliwość wykorzystania miodu w wielu chorobach, jak: depresja, bóle neuropatyczne, choroba Alzheimera czy Parkinsona [46, 47].

dr n. med. Artur Pietrusa
Oddział Urologii, Szpital im. L. Rydygiera, Częstochowa
Oddział Urologii, Szpital Angelius Provita, Katowice

Kamil Derbisz, student V roku
Wydział Lekarski Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Katowice

Piśmiennictwo:

1. Jull AB, Cullum N, Dumville JC, Westby MJ, Deshpande S, Walker N: Honey as a topical treatment for wounds. Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 3. Art. No: CD005083. DOI: 10.1002/14651858.CD005083.pub4
2. Al Waili 1999 [published data only] Al-Waili NS, Saloom KY: Effects of topical honey on post-operative wound infections due to gram positive and gram negative bacteria following caesarean sections and hysterectomies. European Journal of Medical Research 1999; 4(3): 126-130.
3. Robson 2009 [published data only] Robson V, Dodd S, Thomas S: Standardized antibacterial honey (Medihoney) with standard therapy in wound care: randomized clinical trial. Journal of Advanced Nursing 2009; 65(3): 565-575.
4. Gulati S, Qureshi A, Srivastava A, Kataria K, Kumar P, Balakrishna Ji A: A prospective randomized study to compare the effectiveness of honey dressings vs. povidone iodine dressing in chronic wound healing. Indian J Surg 2014; 76(3): 193-198.
5. Kamaratos 2014 [published data only] Kamaratos AV, Tzirogiannis KN, Iraklianou SA, Panoutsopoulos GI, Kanellos IE, Melidonis AI: Manuka honey-impregnated dressings in the treatment of neuropathic diabetic foot ulcers. International Wound Journal 2014; 3: 259-252.
6. Subrahmanyam 2004 Subrahmanyam M, Ugane: Honey dressing beneficial in treatment of Fournier's gangrene. Indian Journal of Surgery 2004; 66(2): 75-77.
7. Haidari, Nazer, Ahmadinejad, Almasi, Khorramabadi, Pournia. :Honey in the treatment of Fournier's gangrene as an adjuvant: a cross sectional study. J Pak Med Assoc 2014 May; 64(5): 571-573.
8. Maeda Y, Loughrey A, Earle JAF, Millar BC, Rao J, Kearns A, et al.: Antibacterial activity of honey against community-associated methicillin-resistant Staphylococcus aureus (CA-MRSA) Complement Ther Clin Pract 2008; 14: 77-82.
9. Johnson, Badve, Pascoe, Beller, Cass, Clark, de Zoysa, Isbel, McTaggart, Morrish, Playford, Scaria, Snelling, Vergara, Hawley; HONEYPOT Study Collaborative Group. Antibacterial honey for the prevention of peritoneal-dialysis-related infections (HONEYPOT): a randomised trial. Lancet Infect Dis 2014 Jan; 14(1): 23-30.
10. Johnson DW1, van Eps C, Mudge DW, Wiggins KJ, Armstrong K, Hawley CM, Campbell SB, Isbel NM, Nimmo GR, Gibbs H: Randomized, controlled trial of topical exit-site application of honey (Medihoney) versus mupirocin for the prevention of catheter-associated infections in hemodialysis patients. J Am Soc Nephrol 2005 May; 16(5): 1456-1462. Epub 2005 Mar 23.
11. Asadi-Pooya A, Pnjehshahin MR, Beheshti S: The antimycobacterial effect of honey: an in vitro study. Riv Biol 2003; 96: 491-496.
12. Meda A, Lamien EC, Millogo J, Romito M, Nacoulma OG: Ethnopharmacological communication therapeutic uses of honey and honeybee larvae in central Burkina Faso. J Ethnopharmacol 2004; 95: 103-107.
13. Tahereh Eteraf-Oskouei and Moslem Najafi: Traditional and Modern Uses of Natural Honey in Human Diseases: A Review. Iran J Basic Med Sci 2013 Jun; 16(6): 731-742.
14. Behbahani M1: Anti-HIV-1 activity of eight monofloral Iranian honey types. PLoS One 2014 Oct 21; 9(10):e108195.
15. Charyasriwong, Watanabe, Rahmasari, Matsunaga, Haruyama, Kobayashi: In vitro evaluation of synergistic inhibitory effects of neuraminidase inhibitors and methylglyoxal against influenza virus infection. Arch Med Res 2015 Jan; 46(1): 8-16.
16. Shahzad A, Cohrs RJ: In vitro antiviral activity of honey against varicella zoster virus (VZV): A translational medicine study for potential remedy for shingles. Transl Biomed 2012; 3(2)
17. Al-Waili NS: Topical honey application vs. acyclovir for the treatment of recurrent herpes simplex lesions. Med Sci Monit 2004 Aug; 10(8): MT94-8. Epub 2004 Jul 23.
18. Hashemipour MA, Tavakolineghad Z, Arabzadeh SA, Iranmanesh Z, Nassab SA. Antiviral Activities of Honey, Royal Jelly, and Acyclovir Against HSV-1. Wounds. 2014 Feb; 26(2): 47-54.
19. Banaeian-Borujeni S, Mobini GR, Pourgheysari B, Validi M: Comparison of the effect of honey and miconazole against Candida albicans in vitro. Adv Biomed Res 2013 Jul 30; 2: 57.
20. Canonico B, Candiracci M, Citterio B, Curci R, Squarzoni S, Mazzoni A, Papa S, Piatti E: Honey flavonoids inhibit Candida albicans morphogenesis by affecting DNA behavior and mitochondrial function. Future Microbiol 2014; 9(4): 445-456.
21. Koç AN, Silici S, Kasap F, Hormet-Oz HT, Mavus-Buldu H, Ercal BD: Antifungal activity of the honeybee products against Candida spp. and Trichosporon spp. J Med Food 2011 Jan-Feb; 14(1-2): 128-134.
22. Darvishi M, Jahdi F, Hamzehgardeshi Z, Goodarzi S, Vahedi M: The Comparison of vaginal cream of mixing yogurt, honey and clotrimazole on symptoms of vaginal candidiasis. Glob J Health Sci 2015 Apr 3; 7(6): 43971.
23. Michaluart P, Masferrer JL, Carothers AM, Subbaramaiah K, Zweifel BS, Koboldt C, Mestre JR, Grunberger D, Sacks PG, Tanabe T, Dannenberg AJ: Inhibitory effects of caffeic acid phenethyl ester on the activity and expression of cyclooxygenase-2 in human oral epithelial cells and in a rat model of inflammation. Cancer Res 1999 May 15; 59(10): 2347-2352.
24. Jaganathan SK, Mandal M: Antiproliferative effects of honey and of its polyphenols: a review. Journal of Biomedicine and Biotechnology 2009; (2009): 13
25. Jaganathan SK, Balaji A, Vellayappan MV, Asokan MK, Subramanian AP, John AA, Supriyanto E, Razak SI, Marvibaigi M: A review on antiproliferative and apoptotic activities of natural honey. Anticancer Agents Med Chem 2014; 15(1): 48-56.
26. Tonks A, Cooper RA, Price AJ, Molan PC, Jones KP. Stimulation of TNF- release in monocytes by honey. Cytokine 2001; 14(4): 240-242.
27. Jaganathan SK, Mandal M: Involvement of non-protein thiols, mitochondrial dysfunction, reactive oxygen species and p53 in honey-induced apoptosis. Investigational New Drugs 2010; 28(5): 624-633.
28. Pichichero E, Cicconi R, Mattei M, Muzi MG, Canini A: Acacia honey and chrysin reduce proliferation of melanoma cells through alterations in cell cycle progression. International Journal of Oncology 2010; 37(4): 973-981.
29. Swellam T, Miyanaga N, Onozawa M, Hattori K, Kawai K, Shimazui T, Akaza H: Antineoplastic activity of honey in an experimental bladder cancer implantation model: in vivo and in vitro studies. Int J Urol 2003 Apr; 10(4): 213-219.
30. Muhammad Aliyu, Oyeronke A Odunola, Ahsana D Farooq, Ahmed M Mesaik, Muhammad I Choudhary, Beenish Fatima, Tariq A Qureshi and Ochuko L Erukainure: Acacia Honey Modulates Cell Cycle Progression, Pro-inflammatory Cytokines and Calcium Ions Secretion in PC-3 Cell Lines. J Cancer Sci Ther 2012; 4: 401-407.
31. Kassi E, Chinou I, Spilioti E, Tsiapara A, Graikou K, Karabournioti S, Manoussakis M, Moutsatsou P: A monoterpene, unique component of thyme honeys, induces apoptosis in prostate cancer cells via inhibition of NF-B activity and IL-6 secretion. Phytomedicine 2014 Sep 25; 21(11): 1483-1489.
32. Saeed Samarghandian, Jalil Tavakkol Afshari and Saiedeh Davoodi. Honey induces apoptosis in renal cell carcinoma. Pharmacogn Mag 2011 Jan; 7(25): 46-52
33. Fernandez-Cabezudo MJ, El-Kharrag R, Torab F, Bashir G, George JA, El-Taji H, al-Ramadi BK: Intravenous administration of manuka honey inhibits tumor growth and improves host survival when used in combination with chemotherapy in a melanoma mouse model. PLoS One 2013; 8(2): e55993.
34. Borawska MH, Markiewicz-Żukowska R, Naliwajko SK, Moskwa J, Bartosiuk E, Socha K, Surażyński A, Kochanowicz J, Mariak Z: The interaction of bee products with temozolomide in human diffuse astrocytoma, glioblastoma multiforme and astroglia cell lines. Nutr Cancer 2014; 66(7): 1247-1256.
35. Moskwa Justyna, Borawska Maria H, Markiewicz-Zukowska Renata, Puscion-Jakubik Anna, Naliwajko Sylwia K, Socha Katarzyna, Soroczynska Jolanta: Polish Natural Bee Honeys Are Anti-Proliferative and Anti-Metastatic Agents in Human Glioblastoma multiforme U87MG Cell LinePLoS One. 2014 Mar 4; 9(3): e90533
36. Fauzi AN, Norazmi MN, Yaacob NS: Tualang honey induces apoptosis and disrupts the mitochondrial membrane potential of human breast and cervical cancer cell lines. Food Chem Toxicol 2011 Apr; 49(4): 871-878.
37. Yaacob NS, Nengsih A, Norazmi MN: Tualang honey promotes apoptotic cell death induced by tamoxifen in breast cancer cell lines. Evid Based Complement Alternat Med 2013; 989841.
38. Munstedt K, Voss B, Kullmer U, Schneider U, Hubner J: Bee pollen and honey for the alleviation of hot flushes and other menopausal symptoms in breast cancer patients. Mol Clin Oncol 2015 Jul; 3(4): 869-874. Epub 2015 May 4.
39. Salehi A, Jabarzare S, Neurmohamadi M, Kheiri S, Rafieian-Kopaei M: A double blind clinical trial on the efficacy of honey drop in vernal keratoconjunctivitis. Evid Based Complement Alternat Med 2014; 287540.
40. Al-Waili NS: Natural honey lowers plasma glucose, C-reactive protein, homocysteine, and blood lipids in healthy, diabetic, and hyperlipidemic subjects: comparison with dextrose and sucrose. J Med Food 2004 Spring; 7(1): 100-107.
41. Nazir L, Samad F, Haroon W, Kidwai SS, Siddiqi S, Zehravi M: Comparison of glycaemic response to honey and glucose in type 2 diabetes. J Pak Med Assoc 2014 Jan; 64(1): 69-71.
42. Khalil MI, Sulaiman SA: The potential role of honey and its polyphenols in preventing heart diseases: a review. Afr J Tradit Complement Altern Med 2010; 7(4): 315-321. Epub 2010 Jul 3.
43. Yaghoobi N, Al-Waili N, Ghayour-Mobarhan M, Parizadeh SM, Abasalti Z, Yaghoobi Z, Yaghoobi F, Esmaeili H, Kazemi-Bajestani SM, Aghasizadeh R, Saloom KY, Ferns GA: Natural honey and cardiovascular risk factors; effects on blood glucose, cholesterol, triacylglycerole, CRP, and body weight compared with sucrose. ScientificWorld Journal 2008 Apr 20; 8: 463-469.
44. Eady EA, Layton AM, Cove JH: A honey trap for the treatment of acne: manipulating the follicular microenvironment to control Propionibacterium acnes. Biomed Res Int 2013; 2013: 679680.
45. Burlando B, Cornara L: Honey in dermatology and skin care: a review. J Cosmet Dermatol 2013 Dec; 12(4): 306-313.
46. Muhammad A, Odunola OA, Gbadegesin MA, Sallau AB, Ndidi US, Ibrahim MA: Inhibitory effects of sodium arsenite and acacia honey on acetylcholinesterase in rats. Int J Alzheimers Dis 2015; 2015: 903603.
47. Mohammad Mijanur Rahman, Siew Hua Gan, and Md. Ibrahim Khalil. Neurological Effects of Honey: Current and Future Prospects. Evid Based Complement Alternat Med 2014; 2014: 958721.