65 lat Polskiego Towarzystwa Urologicznego

W latach, kiedy powstawały pierwsze Towarzystwa Urologiczne w Europie i Ameryce (1896 - Francja, 1901 - Belgia, 1902 - USA, 1907 - Niemcy, 1908 - Włochy), Polska nie istniała jako państwo. O utworzeniu towarzystwa naukowego obejmującego 3 zabory nie można więc było nawet myśleć, mimo że już w tym czasie rozwój urologii jako samodzielnej specjalności zapoczątkowali wielcy polscy chirurdzy zainteresowani operacjami nerek i dróg moczowych. Przypomnijmy największych z nich, a więc: Alfreda Obalińskiego, Leona Kryńskiego, Maksymiliana Rutkowskiego, Ludwika Rydygiera, Juliana Kosińskiego, ponieważ trudno wymienić wszystkich.

Chociaż w dalszym ciągu większość operacji urologicznych w Polsce przeprowadzana była w klinikach i oddziałach chirurgicznych, powstawała już grupa wykształconych urologów, którzy po utworzeniu samodzielnego państwa polskiego, do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku, doprowadzili do powstania 4 samodzielnych oddziałów urologicznych o łącznej liczbie 200 łóżek. Jednak, mimo że w 1938 roku zarejestrowano w Polsce 46 urologów, tylko niewielu z nich dbało o rozwój naszej specjalności.

Wśród nich znajdował się dr Włodzimierz Gawroński, który w 1939 roku ogłosił sprawozdanie z podróży naukowej do Francji i Włoch, w którym napisał: „(...) rzeczą wprost niezrozumiałą jest fakt, że dotychczas w Polsce nie utworzono Polskiego Towarzystwa Urologicznego (...). W Towarzystwie Urologicznym ześrodkowuje się wymiana zdań, zjazdy, posiedzenia, odczyty, omawianie przypadków itd. Jednym słowem cały ruch naukowy dotyczący urologii. Obecnie urologia korzysta z gościny w Towarzystwie Chirurgicznym, ale już czas najwyższy, aby nabrała większego oddechu i rozmachu, aby uniezależniła się i usamodzielniła w zupełności. Wreszcie niesporną koniecznością jest stworzenie polskiego czasopisma urologicznego”.

Myśl, wyrażoną w piśmie po raz pierwszy przez dr. Gawrońskiego, starał się wcielić w życie jeszcze przed II wojną światową warszawski urolog Wacław Lilpop na zebraniu organizacyjnym w kierowanym przez niego Oddziale Urologii Szpitala św. Łazarza w Warszawie. Jednak jego starania, ze względu na zbyt małe zainteresowanie urologów i ówczesny stan polskiej urologii, nie zostały uwieńczone powodzeniem. Po wojnie Wacław Lilpop, inspirowany przez Stefana Wesołowskiego i wspierany przez innych warszawskich urologów, między innymi Zygmunta Traczyka, podjął ten wysiłek na nowo. W efekcie starań Stefana Wesołowskiego 27 kwietnia 1949 roku w Warszawie, w sali wykładowej II Kliniki Chorób Wewnętrznych UW w Szpitalu Dzieciątka Jezus, zwołano zebranie organizacyjne.

Członkowie Założyciele Polskiego Towarzystwa Urologicznego

W zebraniu tym wzięło udział 12 z 15 Członków Założycieli. Obecni na zebraniu Członkowie Założyciele to: dr med. Zygmunt Bartkowiak - Poznań, dr med. Stefan Czubalski - Warszawa, dr med. Jerzy Fryszman - Warszawa, dr med. Mieczysław Justyna - Warszawa, dr med. Zbigniew Lewicki - Warszawa, dr med. Wacław Lilpop - Warszawa, dr med. Tadeusz Lorenz - Gdańsk, dr Emil Michałowski - Kraków, dr med. Florian Nowacki - Wrocław, dr med. Tadeusz Szenkier-Mazurek - Łódź, doc. dr Zygmunt Traczyk - Warszawa, dr med. Stefan Wesołowski - Warszawa. Nieobecni byli Członkowie Założyciele: dr med. Włodzimierz Gawroński - Warszawa, prof. dr Stanisław Laskownicki - Kraków, dr med. Zenon Leńko - Kraków. Przeczytano, przedyskutowano, poprawiono i przyjęto statut Towarzystwa opracowany przez Wacława Lilpopa, Zygmunta Traczyka i Stefana Wesołowskiego. Prezesem Towarzystwa został wybrany jednogłośnie dr med. Wacław Lilpop, wiceprezesem - prof. dr Stanisław Laskownicki, sekretarzem - dr med. Stefan Wesołowski, skarbnikiem - doc. dr Zygmunt Traczyk, redaktorem - prof. Emil Michałowski. Siedzibą Zarządu, jak wynika z pierwszej pieczątki PTU, było mieszkanie sekretarza Towarzystwa, dr. med. Stefana Wesołowskiego, w Warszawie przy ul. Piusa XI (obecnie Piękna) 3 m. 11/12.

Pierwsze zebranie Zarządu PTU odbyło się 10.06.1949 roku w prywatnym mieszkaniu dr. Lilpopa w Warszawie przy ulicy Mokotowskiej 55. Ustalono na nim termin i miejsce pierwszego Dnia Urologicznego (01.10.1949 r. w Łodzi) i pierwszego Zjazdu PTU (19-20.04.1950, czyli drugiego i trzeciego dnia Zjazdu Chirurgów w Warszawie).

Podczas inauguracji pierwszego Dnia Urologicznego w czasie wygłaszania przemówienia inauguracyjnego z powodu głębokiego wzruszenia wywołanego rozpoczęciem działalności PTU zmarł pierwszy prezes Polskiego Towarzystwa Urologicznego, dr med. Wacław Lilpop. Kolejnymi prezesami, jego następcami, byli: Stanisław Laskownicki (do 1951), Emil Michałowski (do 1953), Tadeusz Szenkier-Mazurek (do 1954), Zbigniew Lewicki (do 1956), Zygmunt Bartkowiak (do 1958), Tadeusz Lorenz (do 1960), Stefan Wesołowski (do 1962), ponownie Emil Michałowski (do 1964), Alfons Wojewski (do 1966), Ludwik Mazurek (do 1968), Kazimierz Szczepański (do 1970), Antoni Szczerbo (do 1972), Jan Leńko (do 1974), Jerzy Zieliński (do 1976), Zbigniew Kuźnik (do 1984), Kazimierz Adamkiewicz (do 1988), Tadeusz Krzeski (do 1992), Andrzej Borkowski (do 2000), Andrzej Borówka (do 2008), Marek Sosnowski (do 2012), Zbigniew Wolski (obecnie).

Archiwalne okładki Urologii Polskiej

Prezesi Polskiego Towarzystwa Urologicznego

W ciągu 65 lat istnienia PTU zorganizowano 24 Dni Urologiczne i 44 zjazdy. Początkowo spotkania odbywały się nieregularnie, bywały 2-3 w ciągu roku, jak gdyby chciano nadrobić stracony czas. W latach 1949-1953 zorganizowano 3 zjazdy i 6 Dni Urologicznych. Od 1954 roku przyjęto zasadę organizowania „Dni” w lata nieparzyste, a zjazdów w lata parzyste. Ostatni, 24. Dzień Urologiczny, odbył się w 1991 roku w Łodzi.

Od 1992 roku organizowano już tylko zjazdy, które w 1996 roku przemianowano na kongresy (inicjatywa prof. Zbigniewa Kwiasa). 31. Kongres, w 2001 roku w Bydgoszczy, był ostatnim organizowanym przez komitet lokalny. Spotkania organizowane przez lokalne komitety bardzo integrowały miejscowe społeczności urologiczne, były okazją do zaprezentowania własnych osiągnięć zawodowych i zdolności organizacyjnych. Niektóre komitety organizacyjne wynajmowały profesjonalne firmy, inne wszystko robiły własnymi siłami. Tym ostatnim, za poniesiony trud i oszczędności spowodowane uniknięciem opłat organizacyjnych, Zarząd Główny PTU przyznawał w nagrodę rekompensatę, która zwyczajowo wynosiła koszt wydania dwu numerów „Urologii Polskiej”. Od 2002 roku kongresy organizuje już Biuro Kongresowe PTU. Od 1992 roku podczas zjazdów, a potem kongresów przeprowadzano szkolenia organizowane przez EBU (1992 i 1993), przez EAU/EBU jako East-West Programme (1994- 1996), a od 1997 roku przez European School of Urology. Łączenie tych szkoleń z kongresem krajowym było „polskim wynalazkiem”, wprowadzonym następnie przez inne europejskie towarzystwa urologiczne. W latach 1949-1956 materiały zjazdowe drukowano jako pełne doniesienia w tomach I-XII „Urologii Polskiej”, w latach 1960-1991 wydawano „Pamiętniki Zjazdowe”, a od 1992 roku streszczenia referatów ukazują się w suplemencie „Urologii Polskiej”.

W 50-lecie PTU, 29. Kongresowi, który odbył się w Warszawie w znakomitej międzynarodowej obsadzie, nadano charakter jubileuszowy. Oficjalnym gościem zjazdu było Association Française d'Urologie, które uprzednio zaprosiło PTU na swój 90. Kongres. Podczas otwarcia zjazdu obecni byli i wygłosili adresy jubileuszowe dla PTU prezesi: Societe International d?Urologie (SIU), European Association of Urologie (EAU), European School of Urology, American Urological Association (AUA), Association Française d'Urologie (AFU ) i Polskiego Towarzystwa Chirurgicznego. Odczytano także posłanie do uczestników zjazdu od Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Fakt ten świadczy o tym, iż po pierwszych 50 latach działalności Polskie Towarzystwo Urologiczne znalazło uznanie międzynarodowej społeczności urologicznej, w czym największe znaczenie miała nasza współpraca z Europejskim Towarzystwem Urologicznym. Stefan Wesołowski był jednym z członków założycieli, członkami ścisłego Zarządu Towarzystwa (EUA Board) byli Jerzy Zieliński i Andrzej Borkowski, a za działalność dla EUA Stefanowi Wesołowskiemu i Andrzejowi Borkowskiemu nadano godność Członka Honorowego. 50-lecie PTU uczczono wydaniem dwutomowej historii PTU, przygotowanej pod redakcją Andrzeja Borkowskiego przy współpracy Janusza Judyckiego, Jacka Judyckiego i Bolesława Kuzaki. Książkę otrzymali wszyscy członkowie PTU. Wydaje się, iż nadszedł już czas, aby wydać 3 tom, obejmujący piętnastolecie 2000-2014.

Polskie Towarzystwo Urologiczne szybko rosło w siłę, czemu sprzyjał fakt organizacji coraz większej liczby pododdziałów i oddziałów urologii. Był to samonapędzający się mechanizm. Nowe miejsca pracy wymagały specjalistów, urolodzy dążyli do tworzenia łóżek urologicznych. Po pierwszym roku działalności PTU liczyło 49 członków, w 1969 roku, po 20 latach działalności - 187 członków, a w jubileuszowym roku 50-lecia już 1027 członków. Obecnie PTU liczy 1408 członków. W ramach PTU, z inicjatywy członków w terenie lub z inspiracji Zarządu Głównego, rozwijały się miejscowe koła naukowe, które następnie przekształcały się w oddziały terenowe. Obecnie mamy 9 oddziałów. W kolejności powstawania są to Oddziały: Łódzki (1949), Warszawski (1949), Krakowski (1950), Dolnośląski - dawniej Wrocławski (1954), Północno-Zachodni - dawniej Gdańsko-Pomorski (1954), Śląski (1955), Białostocki (1973), Lubelski (1973) i Wielkopolski - dawniej Poznański (1974). Oddziały prowadzą ożywioną działalność naukową i towarzyską, niejednokrotnie są to 2-3-dniowe sesje wyjazdowe świetnie integrujące nasze środowisko. Na tym tle wyróżnia się działalność Oddziału Północno-Zachodniego (od 1992) oraz wspólna inicjatywa Oddziałów Śląskiego i Dolnośląskiego (od 1995 - „Urosilesiana”).

Powołano również kilka sekcji: Sekcję Urologów Wojskowych (2000), która kontynuuje działalność konferencji naukowo-szkoleniowych urologów Wojska Polskiego, Sekcję Endourologii i ESWL (1990), która od początku swojego istnienia organizowała wspaniałe zebrania i warsztaty z olbrzymim udziałem czołowych europejskich specjalistów, oraz Sekcję Adeptów Urologii (2000), Stowarzyszenie Pielęgniarek Urologicznych (2008), Sekcję Seksuologii i Andrologii (2008). Od 2014 roku działa Sekcja Urologii Onkologicznej.

Od zawsze siłą naszego Towarzystwa był fakt, że wiele inicjatyw powstawało oddolnie, niezależnie od nurtu pracy organizowanego przez Zarząd Główny. Najważniejsze z nich to: sympozja poświęcone urologii dziecięcej (Warszawa - Andrzej Borówka, Janusz Judycki, Zbigniew Wolski, Ryszard Hanecki), współpraca z urologami ukraińskimi (Wrocław - Jerzy Lorenz, Romuald Zdrojowy) czy z urologami z Litwy i Białorusi (Białystok - Janusz Darewicz, Barbara Darewicz), sympozja na temat zaburzeń seksualnych w Białowieży (Barbara Darewicz), „Urosilesiana” (Zabrze - Mieczysław Fryczkowski, Andrzej Paradysz; Wrocław - Jerzy Lorenz, Romuald Zdrojowy), Galicyjskie Spotkania Urologiczne będące prekursorem Central European Meetings (Kraków - Zygmunt Dobrowolski), Uroneptunalia (Gdańsk - Kazimierz Krajka), cykl sympozjów dotyczących przeglądu aktualnego piśmiennictwa urologicznego (Warszawa - Andrzej Borkowski), liczne spotkania uroonkologiczne (Bydgoszcz - Zbigniew Wolski, Lublin - Krzysztof Bar, Gdańsk - Krzysztof Szkarłat, Elżbieta Senkus-Konefka, Poznań - Zbigniew Kwias, Piotr Milecki), neurourologia (Piotr Radziszewski), Mężczyzna i Kobieta (Piotr Radziszewski); narciarskie mistrzostwa urologów (Zakopane - Zbigniew Dobrowolski, Krynica - Maciej Fortuna).

W ten krajobraz wpisują się też bardzo cenione przez nasze środowisko cykliczne spotkania organizowane pod patronatem PTU z firmami farmaceutycznymi: Forum Urologiczne i OncoForum z firmą Astellas, pozwalające dużej liczbie polskich urologów na zapoznanie się z czołowymi ośrodkami urologicznymi w Europie, czy konferencje w Kaprun i wyjazdy na sympozja ESOU z firmą Ipsen.

Oficjalnym czasopismem Polskiego Towarzystwa Urologicznego jest „Urologia Polska”, powołana do życia już podczas zebrania założycielskiego PTU w 1949 roku w Warszawie. Pierwszym redaktorem został prof. Emil Michałowski. Dwanaście pierwszych roczników w latach 1951-1958 ukazywało się nieregularnie. Spełniały głównie rolę pamiętników zjazdowych. Od 1959 do 1991 roku „Urologia Polska” wydawana była w ramach „Polskiego Przeglądu Chirurgicznego”, początkowo w dziale urologicznym zeszytów chirurgicznych, a następnie jako niezależny suplement. Pod koniec 1991 roku, w związku z cofnięciem subwencji Ministerstwa Zdrowia, PZWL podjęło decyzję o wycofaniu się z wydawania czasopism lekarskich. Wydawcą i właścicielem „Urologii Polskiej” zostało Polskie Towarzystwo Urologiczne, które zmuszone było z dnia na dzień znaleźć środki na redagowanie, drukowanie i kolportaż czasopisma. W 2009 roku „Urologia Polska” została przekształcona w „Central European Journal”, wydawana jest w języku angielskim i ma ambicje być wspólnym czasopismem krajów Europy Środkowej.

W 2000 roku z inicjatywy prof. Andrzeja Borówki zaczęto wydawać kolejne czasopismo - „Przegląd Urologiczny” (początkowo kwartalnik, obecnie dwumiesięcznik), które jest periodykiem informującym o zjazdach, sympozjach i ważnych wydarzeniach naszego środowiska, przedstawiającym sylwetki naszych kolegów oraz informującym o ważnych decyzjach i ustaleniach między PTU a NFZ i Ministerstwem Zdrowia.

Znaczącym krokiem w działalności PTU było zastąpienie polskiego egzaminu specjalizacyjnego z urologii egzaminem europejskim przeprowadzanym przez European Board of Urology. Pomysł narodził się w 1995 roku podczas rozmów prof. Fritza Schroedera z ówczesnym prezesem PTU, prof. Andrzejem Borkowskim. Prof. Borkowski doprowadził do zaakceptowania tej zmiany przez Walne Zebranie PTU na kongresie w 1995 roku w Gdańsku, a następnie do wynegocjowania umowy z European Board of Urology. Cały trud legislacyjny na linii Ministerstwo Zdrowia - Centrum Medyczne Szkolenia Podyplomowego wziął na siebie prof. Andrzej Borówka, on też od 1997 roku przeprowadzał kolejne egzaminy i jest niewątpliwie niekwestionowanym ojcem sukcesu tego projektu. Byliśmy pierwszym i przez długi czas jedynym towarzystwem naukowym w Polsce, które przeprowadza egzamin niezależnie od CMKP i Ministerstwa Zdrowia, a jednocześnie jest to egzamin europejski, dający tytuł FEBU (Fellow of European Board of Urology). Do 2014 roku tytuł ten uzyskało 507 polskich urologów, w tym roku do egzaminu przystępuje kolejnych 34.

Olbrzymie zmiany organizacyjne w PTU spowodowało zakupienie w 2004 roku lokalu przy ul. Łowickiej 19 w Warszawie na stałą siedzibę władz Towarzystwa oraz zorganizowanie profesjonalnych biur. Mieści się w nim Biuro Kongresowe, Biuro Wydawnicze i wszystkie inne agendy niezbędne do prowadzenia PTU. Ten skok organizacyjny zawdzięczamy pomysłom i pracy prof. Andrzeja Borówki i dr. Artura Antoniewicza. Skończył się okres wyłącznie społecznej działalności członków Towarzystwa, nie zawsze doskonałej, ale prowadzonej z dużym zaangażowaniem i poczuciem odpowiedzialności za nasze środowisko, a zaczęło działać przedsiębiorstwo z etatowymi pracownikami, co było odpowiedzią na zmienione warunki ekonomiczno-społeczne, niezbędnym warunkiem dalszego rozwoju. Stała siedziba i organizacja biura budzą uznanie i zazdrość innych towarzystw naukowych w Polsce.

Każde towarzystwo naukowe powinno dbać o swoją historię i swoje tradycje. Ich budowaniu służą symbole, których nie brak także w PTU. Mamy własne logo, własny sztandar ufundowany przez Klinikę Urologii Akademii Medycznej w Warszawie, dyplom z obrazem Gerarda Dou przedstawiający uroskopię oraz własne odznaczenia. Szczególnie zasłużonym nadajemy tytuł Członka Honorowego PTU. Do 2013 roku uzyskało go 117 kolegów z Polski i z zagranicy. Naszym najważniejszym odznaczeniem jest jednak medal Pro Magnis Meritis, nadany dotychczas tylko 3 specjalnie zasłużonym członkom naszego Towarzystwa: Ludwikowi Mazurkowi, Stefanowi Wesołowskiemu i Adamowi Szkodnemu.

Oceniając dzisiaj, z perspektywy 65 lat, początki PTU, nie sposób nie pochylić z wdzięcznością i podziwem czoła przed wolą, siłą i uporem kilku naszych starszych Kolegów, którzy w zrujnowanym po wojnie kraju, w trudnych warunkach, bez pieniędzy, często w prywatnych mieszkaniach, z poczuciem misji, rozpoczęli tworzenie nowoczesnego Towarzystwa, zgodnie z zamierzeniami, które uniemożliwiła wojna. Warto także podkreślić, jak wiele udało się im osiągnąć już w pierwszych latach działalności PTU. Na specjalne podkreślenie zasługuje olbrzymia wartość osobistych notatek oraz pieczołowitość w prowadzeniu dokumentacji Towarzystwa przez Stefana Wesołowskiego, które umożliwiają odtworzenie historii pierwszych dni PTU. Prof. Stefan Wesołowski był ostatnim z Członków Założycieli, którego pożegnaliśmy. Przeżył 102 lata. Zmarł 26.12.2009 roku. Cześć ich pamięci.

Takie były nasze trudne początki i nasz dorobek. Dla wielu członków PTU, odciętych żelazną kurtyną od świata, zagranicznych staży i kongresów oraz zagranicznej prasy (naszym młodszym Kolegom trudno jest uwierzyć, że nie było wówczas internetu), olbrzymie znaczenie miały nasze pierwsze podręczniki: dwutomowa „Urologia”pod redakcją Stefana Wesołowskiego (1959), „Gruźlica moczowo-płciowa” LudwikaMazurka (1974), „Urologia operacyjna” Emila Michałowskiego (1975), czy jedyne jak dotychczas podręczniki dla studentów pod redakcją Jana Leńki i Andrzeja Borkowskiego.

Te czasy mamy już szczęśliwie za sobą. Olbrzymia nadzieja w przejmujących stery w PTU nowych pokoleniach urologów, w ich znajomości języków, kontaktach międzynarodowych i otwartości na świat. Jestem pewien, że kontynuować będą dzieło starszych Kolegów dla dobra Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Naszych młodych Kolegów chcemy jednak zobowiązać, aby patrząc w przyszłość nie zapomnieli o korzeniach - Historia vitae magistra est. Olbrzymie zasługi na tym polu położył Władysław Chojna swoim dziełem „Historia urologii polskiej” oraz Jerzy Czopik i Jerzy Zieliński opracowując bibliografię całego piśmiennictwa urologicznego. Zadanie to prowadzą obecnie Tadeusz Zajączkowski i Roman Sosnowski, warto więc może wrócić do tradycji pytań historycznych podczas egzaminów specjalizacyjnych.

Chcielibyśmy, aby symbolicznym gestem w tym kierunku było przekazanie odnalezionej przez nas „Złotej Księgi PTU”, prowadzonej przez prof. Stefana Wesołowskiego, podczas inauguracji 44. Kongresu Naukowego PTU, na ręce obecnego prezesa, prof. Zbigniewa Wolskiego, do archiwum PTU.

Andrzej Borkowski
Janusz Judycki