Urologia rehabilitacyjna/rehabilitacja urologiczna

Jeszcze do niedawna medycyna rehabilitacyjna stała w cieniu swojej wielkiej siostry - medycyny szpitalnej. Obecnie w Europie Zachodniej (a także w USA) dziedzina ta przeżywa prawdziwy naukowy renesans. Z jednej strony związane jest to z nieuniknionym procesem demograficznym dzisiejszej Europy, a mianowicie starzeniem się społeczeństwa, a z drugiej - w dużej mierze także z wynikami badań klinicznych, które udowadniają niezaprzeczalny pozytywny wpływ rehabilitacji celowej i medycyny fizykalnej na zdrowie fizyczne i psychiczne pacjentów, stanowiąc integralną część procesu leczenia.

Urologia rehabilitacyjna/rehabilitacja urologiczna stanowi według wytycznych EAU (European Association of Urology) oraz DGU (Deutsche Gesellschaft für Urologie) niezbędny i integralny składnik leczenia pacjentów urologicznych. Dotyczy to przede wszystkim pacjentów po radykalnym usunięciu stercza.

Pomimo ogromnych postępów w medycynie i coraz bardziej wyrafinowanych metod, do głównych skutków ubocznych po radykalnej prostatektomii ciągle należą erekcyjna dysfunkcja/impotencja (erectile dysfunction - ED) oraz nietrzymanie moczu (inkontynencja). Zaburzenia te występują nie tylko po operacyjnym usunięciu gruczołu krokowego (radykalna prostatektomia), ale także po radioterapii raka stercza (radioterapia zewnętrzna lub brachyterapia).

Zaburzenia erekcji oraz nietrzymanie moczu to podstawowe dolegliwości pacjentów po radykalnych operacjach gruczołu krokowego. W wielu krajach Europy Zachodniej operacja ta nie jest równoznaczna z zakończeniem leczenia. Aby pacjent możliwie jak najbardziej mógł zbliżyć się do stanu czynnościowego, jaki był przed zabiegiem, musi przejść intensywną rehabilitację urologiczną pod okiem lekarza urologa i fizjoterapeutów, w specjalistycznym, do tego celu przygotowanym ośrodku.

Urologia rehabilitacyjna to nieodłączny i niezwykle ważny element dalszego leczenia. Zajmuje się ona zarówno zapobieganiem chorobom urologicznym, jak i leczeniem powikłań pooperacyjnych, takich jak wspomniane już zaburzenia erekcji czy inkontynencja. Liczne badania naukowe dowiodły, iż największy możliwy postęp, jeśli chodzi o trzymanie moczu po radykalnych operacjach stercza, osiąga się w pierwszym roku po operacji, natomiast okres powracania potencji podczas treningu może wzrastać nawet do 3-4 lat po zabiegu. Niezwykle ważna (szczególnie dla efektów w zakresie erekcji) jest także metoda, jaką pacjent został zoperowany (z zachowaniem nerwów erekcyjnych, czy z ich utratą).

Multimodalna i profesjonalna rehabilitacja urologiczna (w specjalistycznym ośrodku) jest podstawą dalszego leczenia po zabiegach urologicznych.

Poniżej opisano elementy składowe oraz strukturę standardowego ośrodka/systemu urologii rehabilitacyjnej. W kolejnych częściach cyklu przedstawione będą szczegółowo zagadnienia związane z tematem rehabilitacji urologicznej.

Elementy stacjonarnej urologii rehabilitacyjnej/ rehabilitacji urologicznej

Wskazania

Stacjonarna rehabilitacja urologiczna powinna obejmować bezwzględnie wszystkich pacjentów po radykalnej prostatektomii, radykalnej cystektomii oraz innych tzw. dużych operacjach urologicznych. Stacjonarna rehabilitacja urologiczna w tym przypadku powinna rozpocząć się najpóźniej 4 tygodnie od zakończenia leczenia szpitalnego.

Oprócz powyższych do wskazań można zaliczyć takie jednostki chorobowe, jak:

• rak stercza oraz pęcherza, rak nerki, rak jądra;
• stan po przewlekłych i nawracających infekcjach dróg moczowych;
• stan po radio- lub chemioterapii;
• nietrzymanie moczu;
• stan po transplantacji nerek;
• nawracająca kamica moczowa;
• zapalenie stercza i przewlekłe bóle w okolicy kroczowej;
• problemy urologiczne u pacjentów nefrologicznych.

Fotografia 1	Doktor Andrzej Krzysztof Przybyła

Struktura

Do prawidłowego i fachowego funkcjonowania stacjonarnego ośrodka urologii rehabilitacyjnej niezbędne jest spełnienie szeregu warunków strukturalnych oraz personalnych.

Ośrodek stacjonarnej rehabilitacji urologicznej powinien spełniać następujące kryteria:

• minimum 2 specjalistów lekarzy urologów;
• lekarze asystenci oraz personel pielęgniarski o profilu geronto-neuro-urologicznym;
• minimum 2 specjalistów fizjoterapii przeszkolonych w kierunku terapii pacjentów urologicznych (przelicznik - ok. 1 fizjoterapeuta na 20 pacjentów);
• zapewniona opieka psychologiczna;
• jeśli to możliwe - lekarz rehabilitacji ogólnej, doradca socjalny dla pacjentów, masażysta, ergoterapeuta;
• badania laboratoryjne (krew, mocz włącznie z posiewem i cytologią);
• USG z funkcją dopplera oraz sondą endorektalną;
• radiologia urologiczna (lub możliwość korzystania z usług przyległego/pobliskiego szpitala);
• stanowisko cystoskopii (możliwość przeprowadzenia cystoskopii, optymalnie wideocystoskopii);
• pracownie badań urodynamicznych;
• szybki dostęp/transport pacjentów w sytuacjach nagłych;
• sala gimnastyczna/fizjoterapeutyczna do terapii grupowej;
• sala do zajęć indywidualnych.

Rodzaje terapii

Urologia rehabilitacyjna/rehabilitacja urologiczna ma charakter multimodalny. Multimodalna stacjonarna urologia rehabilitacyjna jest połączeniem specjalistycznej lekarskiej diagnostyki i opieki urologicznej (z elementami małych zabiegów i interwencji urologicznych), a także całego szeregu ogólnych elementów terapii z zakresu medycyny fizykalnej, balneoterapii i rehabilitacji ogólnej oraz psychoterapii. Każdy program terapeutyczny jest dostosowany indywidualnie dla danego pacjenta.

Do standardowych rodzajów terapii (oprócz typowej opieki urologicznej, kontroli i wykrywania oraz leczenia powikłań) należą między innymi:

• fizjoterapia - najważniejszym elementem jest specjalistyczny trening mięśni dna miednicy; trening ogólny, grupowy, indywidualny lub/i specjalny (dla pacjentów z zaburzeniami erekcji);
• elektroterapia oraz terapia falami ultrasonograficznymi;
• balneologia, w tym peloidoterapia;
• masaże oraz zabiegi rozluźniające;
• ergoterapia i terapia zajęciowa;
• szkolenia i wykłady dla pacjentów, doradztwo socjalne;
• terapia ruchowa;
• opieka psychologiczna oraz nauka technik relaksacyjnych.

Cele rehabilitacji urologicznej

Właściwa organizacja ośrodka stacjonarnej urologii rehabilitacyjnej, który dysponuje wykwalifikowanym personelem oraz możliwościami kompletnej diagnostyki urologicznej, umożliwia osiągnięcie głównych celów rehabilitacji urologicznej, do których zaliczamy:

• terapia nietrzymania moczu/inkontynencji (diagnostyka urodynamiczna, leczenie farmakologiczne, fizjoterapia - trening kontynencji, leczenie endoskopowe, np.: GAG, Botox, EMDA);
• terapia zaburzeń erekcji (doppler, specjalny program treningowy mięśni erekcyjnych, farmakoterapia - PDE5 inhibitory, alprostadil (SKAT), MUSE, VCD);
• nauka samodzielnego cewnikowania;
• nauka życia ze stomią i jej pielęgnacji;
• terapia powikłań pooperacyjnych (limfocele, zatrzymanie moczu, kolka nerkowa, zapalenie dróg moczowych, itd.);
• zmniejszenie bólu pooperacyjnego oraz zapobieganie późnym powikłaniom pooperacyjnym;
• zwiększenie wiedzy i świadomości pacjenta o przebytej/istniejącej chorobie i o dalszej terapii;
• zapewnienie opieki psychologicznej;
• jak najszybsze przywrócenie pacjenta do pracy.

Następna część cyklu UroReha poświęcona zostanie zagadnieniu terapii nietrzymania moczu u pacjentów po radykalnej prostatektomii.

dr n. med. Andrzej Krzysztof Przybyła
Head of Urology Department
Rehabilitation Center Bad Brückenau
Clinic Hartwald, German Pension Insurance Federal Office
Niemcy