Uroflowmetria w praktyce

Opracowano na podstawie: Practical uroflowmetry. T.R. Jarvis, L. Chan, V. Tse. BJU International 2012; 110(suppl. 4): 28-29

Uroflowmetria to technika opisana przez Amerykanina Willarda M. Drakea Juniora w 1948 roku. Jest prostym, tanim, nieinwazyjnym, bezpiecznym i łatwo dostępnym testem, który mierzy przepływ moczu w trakcie mikcji. Ma jednak ograniczenia, w dużym stopniu zależy od uważnej klinicznej interpretacji doświadczonego urologa (ryc. 1).

Celem badania jest odtworzenie warunków naturalnej mikcji. Należy zapewnić pacjentowi spokój i wygodę. W niektórych przypadkach można wykonać badanie w warunkach domowych. Mikcja w trakcie badania powinna wiernie naśladować mikcję w neutralnych warunkach. Pacjent powinien oddać od 125 ml do 150 ml moczu, aby wykres był dokładny i powtarzalny. Wynik należy zestawić z badaniem podmiotowym i przedmiotowym oraz oceną zalegania po mikcji. Warto pamiętać, że uprzednia instrumentacja dolnych dróg moczowych obniża maksymalny przepływ cewkowy (Qmax), dlatego badanie urodynamiczne warto rozpocząć od uroflowmetrii.

Rycina 1

Przykładowy wzór przepływu z definicjami akceptowanymi przez ICS (International Continence Society): przepływ (Q) objętość płynu wydalona przez cewkę w czasie (ml/s); objętość mikcji (Vvoid) ilość płynu wydalona przez cewkę (ml); tempo przepływu maksymalnego (Qmax) najszybszy przepływ po korekcji artefaktów; czas mikcji łączny czas oddawania moczu; czas przepływu czas mierzalnego oddawania moczu; średnie tempo przepływu (Qavg) stosunek objętości mikcji do czasu przepływu (ml/s); czas do maksymalnego przepływu upływ czasu od początku mikcji do Qmax

Najczęstsze wzory przepływu

Przepływ normalny

W zdrowej populacji obserwuje się duże różnice w kształcie krzywych przepływu, ale u jednego pacjenta zazwyczaj są one powtarzalne. Nie ma jednoznacznej normy wartości Qmax, wiadomo, że obniża się ona z wiekiem i ilością oddanego moczu. U mężczyzn przed 40. r.ż. notuje się zazwyczaj Qmax powyżej 25 ml/s. U kobiet Qmax jest o 5-10 ml/s wyższy niż u mężczyzn przy podobnej ilości oddanego moczu. Pacjenci z przeszkodą podpęcherzową kompensowaną wyższym ciśnie niem mikcji mogą mieć normalny przepływ (ryc. 2).

Przepływ obniżony

Krzywa obrazująca obniżony przepływ jest najczęściej obserwowanym nieprawidłowym wykresem. Charakteryzuje się obniżonym Qmax i wydłużonym czasem przepływu, krzywa jest spłaszczona. Istotnie obniżony Qmax (poniżej 15 ml/s) nie pozwala rozróżnić przeszkody podpęcherzowej od osłabionej kurczliwości wypieracza. W takiej sytuacji badanie urodynamiczne z testem ciśnieniowo-przepływowym może pomóc w rozpoznaniu choroby. Pomimo ograniczeń Qmax pozostaje najlepszym nieinwazyjnym testem wstępnego wykrycia przeszkody podpęcherzowej. Może być także przydatny podczas kwalifi kacji do leczenia operacyjnego. Przykładowo mężczyźni z przepływem maksymalnym >15 ml/s mogą mieć złe wyniki leczenia podejrzewanej przeszkody podpęcherzowej i powinni być zakwalifikowani do pełnego badania urodynamicznego. Kobiety kwalifikowane do zabiegów podwieszania cewki moczowej z użyciem taśmy i przepływem <15 ml/s mogą nie oddawać moczu po zabiegu (ryc. 3).

Rycina 2

Rycina 3

Rycina 4

Rycina 5

Płaska krzywa przepływu

Wydłużony czas przepływu z niskim przepływem maksymalnym są charakterystyczne dla zwężenia w obrębie dolnych dróg moczowych. Podobny wynik uzyskuje się u pacjentów z nietrzymaniem moczu po prostatektomii radykalnej. Należy wówczas podejrzewać zwężenie zespolenia pęcherzowo-cewkowego i wykonać cystoskopię z zamiarem leczenia zwężenia zamiast kwalifikacji do badania urodynamicznego (częste problemy z cewnikowaniem) (ryc. 4).

Przepływ nieregularny

Przepływ nieregularny jest typowo stwierdzany u pacjentów z przeszkodą podpęcherzową, którzy wspomagają mikcję tłocznią brzuszną, jak również u pacjentów z osłabioną kurczliwością wypieracza. Często nakłada się na obniżoną bądź płaską krzywą przepływu (ryc. 5).

Przepływ zęby piły

Często patognomoniczny dla dyssynergii wypieraczowo- zwieraczowej. Taki wykres powinien skłonić do pilnej pełnej oceny urodynamicznej celem wykrycia wysokich ciśnień pęcherzowych, groźnych dla górnych dróg moczowych (ryc. 6).

Szybka mikcja

Obserwowana u pacjentów po operacji przeszkody podpęcherzowej, z obniżonym oporem cewkowym (np. dysfunkcja zwieracza wewnętrznego cewki moczowej) lub nadreaktywnością wypieracza. Może być uznana za prawidłową u pacjentów nieprezentujących innych objawów. Czasem obserwowana u młodych zdrowych kobiet z Qmax >40 mls/s (ryc. 7)!

Rycina 6

Rycina 7

Artefakty

Każdy urolog musi mieć świadomość istnienia artefaktów i zawsze powinien porównać wykres z automatycznym odczytem na wydruku. Fizjologia skurczu mięśni gładkich nie wygeneruje iglicy na wykresie. Pacjent, który przez przypadek uderzy w uroflowmetr, może mieć prawidłowy Qmax odczytany przez urządzenie. Źródłem artefaktów może być użycie tłoczni brzusznej, ucisk napletka, a nawet zmiana kierunku strumienia moczu.

Wnioski

Uroflometria jest ważnym testem w diagnostyce powszechnych schorzeń dolnych dróg moczowych, szczególnie w powiązaniu z oceną zalegania moczu po mikcji. Pomaga przewidzieć odpowiedź na leczenie i wskazać grupę chorych wymagających bardziej inwazyjnych, dokładniejszych badań.

Oprac.: lek. Michał Szlagaw
Oddział Urologiczny
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Skłodowskiej-Curie w Zgierzu


kordynator oddziału: lek. Paweł Wędzikowski