Przegląd Urologiczny 2012/6 (76) wersja do druku | skomentuj ten artykuł | szybkie odnośniki
 
strona główna > archiwum > Przegląd Urologiczny 2012/6 (76) > Profesor Arthur Barth (1858−1927)...

Profesor Arthur Barth (1858−1927) − pierwszy chirurg w nowo wybudowanym Szpitalu Miejskim w Gdańsku (1911−1924)

Osiemdziesiąt pięć lat temu, 7 maja 1927 roku zmarł w Schwerinie prof. Arthur Barth, pierwszy dyrektor Oddziału Chirurgicznego w nowo wybudowanym Szpitalu Miejskim w Gdańsku. Profesor Barth był zasłużonym chirurgiem. W latach 1896−1911 pracował jako ordynator Oddziału Chirurgicznego w „starym” Szpitalu Miejskim, a od 1911 do 1924 roku jako dyrektor Kliniki Chirurgicznej w nowo wybudowanym Szpitalu Miejskim. Barth zajmował się również ponadprzeciętnie chirurgią układu moczowo-płciowego.

Historia szpitalnictwa w Gdańsku, Szpital Miejski

Początki szpitalnictwa w Gdańsku związane są z przybyciem zakonu krzyżackiego. Najwcześniejszą instytucją, o której mówią źródła historyczne, był Szpital Świętego Ducha w Gdańsku, powstały w latach 1310−1311. Prowadzony przez zakon szpitalników do 1382 roku, przeznaczony był dla chorych pielgrzymów, podróżnych i biedaków. W późniejszych wiekach następował dalszy rozwój gdańskiego szpitalnictwa.

Tradycje gdańskiej chirurgii sięgają XV wieku, kiedy to pierwsze zakładane szpitale miały jeszcze charakter przytułków. Pierwszy szpital, zbliżony do współczesnego, powstał na przełomie XV i XVI wieku w okolicy dzisiejszej ulicy Dyrekcyjnej. Początkowo służył chorym na ospę, dlatego nazywano go „domem ospy” lub „lazaretem”. Właściwym szpitalem miejskim stał się w XVII wieku. W tym czasie znajdowało się w nim 15 sal chorych oraz sala operacyjna. W 1755 roku otrzymał własną aptekę. W XIX wieku liczba pacjentów leczonych rocznie w Szpitalu Miejskim wynosiła od 600 do 700. Służył miastu do 1911 roku, kiedy to w kwietniu oddano do użytku nowoczesny kompleks Szpitala Miejskiego, czyli późniejsze Uniwersyteckie Centrum Kliniczne. Dopiero w XIX wieku wraz ze wzrostem liczby mieszkańców miasta, rozwojem nauki i postępem medycyny wybudowano w Gdańsku 3 nowoczesne szpitale: Szpital Położniczo-Ginekologiczny (1819), Szpital Najświętszej Marii Panny (1852) oraz Ewangelicki Szpital Diakonistek (1857).

W latach 1907−1911 zbudowano kompleks nowego Szpitala Miejskiego (Städtisches Krankenhaus) przy obecnej ulicy Dębinki, do którego przeniesiono jednostki „starego” Szpitala Miejskiego funkcjonującego przez 400 lat w pobliżu Bramy Oliwskiej, gdzie wcześniej funkcjonował „dom ospy, zarazy”. To właśnie ten nowy Szpital Miejski stał się siedzibą powstających później klinik akademickich.

W 1911 roku oddany do użytku szpital z zapleczem administracyjnym, gospodarczym i technicznym miał 850 łóżek. Podstawową część kompleksu szpitalnego początkowo stanowiły oddział chirurgiczny i oddział chorób wewnętrznych. W owych czasach szpital odpowiadał nowoczesnym wymaganiom opieki zdrowotnej. Dzięki położeniu między Gdańskiem a Wrzeszczem miał doskonałe połączenie z resztą miasta i był łatwo dostępny dla chorych oraz ich rodzin (ryc. 1).

Rycina 1
Plan Szpitala Miejskiego w Gdańsku, 1911

Na owe czasy był to obiekt nowoczesny, złożony z 16 pawilonów. W skład kompleksu wchodziły również pomieszczenia zarządu szpitala, działu gospodarczego, prosektorium, blok operacyjny, dom pielęgniarek, kotłownia, mieszkania dla lekarzy, urzędników i personelu.

Cały kompleks liczył 26 budynków i zajmował działkę o powierzchni 157 572 m2. Szpital w tej formie oddany został do użytku w 1911 roku. Po I wojnie światowej, w 1921 roku zaczęto stopniowo rozbudowywać szpital. W roku 1921 z powodu wielkiego zapotrzebowania wybudowano 200-łóżkowy Oddział Skórno-Weneryczny, w 1927 roku oddano do użytku Rentgenowski Instytut Diagnostyki i Therapii, a w 1933 oprócz Centralnego Laboratorium otwarto w klinice chirurgicznej Oddział Ortopedii i Rehabilitacji. W roku 1934 Szpital Miejski dysponował miejscami dla 1160 pacjentów, w tym 320 łóżkami dla chorych chirurgicznych.

Położony w środku tego kompleksu dwupiętrowy budynek stanowił blok operacyjny. Na piętrze znajdowała się aseptyczna salka operacyjna wraz z pokojem przygotowawczym oraz sala septyczna z pokojem przygotowawczym. Sale operacyjne o wymiarach 8,5 x 6 m, wysokie na 4,5 m, miały podłogę i ściany wyłożone płytkami ceramicznymi. Między salami znajdowało się pomieszczenie do sterylizacji. W budynku operacyjnym znajdował się pokój do badań, w którym wykonywano endoskopie, pokój ordynatora, sekretariat chirurgii oraz laboratorium rentgenowskie. Na piętrze umieszczono magazyn, pracownię fotograficzną, pracownię mikrobiologiczną oraz dwa pokoje mieszkalne dla sióstr operacyjnych (ryc. 2).

Rycina 2
Blok operacyjny

Tak wyposażony szpital był w okresie międzywojennym najnowocześniejszą placówką na całym wybrzeżu Bałtyku. Zatrudnieni tam lekarze, w większości wysokiej klasy specjaliści, wyjeżdżali na operacje za granicę i wygłaszali wykłady wyjazdowe. W roku 1935 na bazie Szpitala Miejskiego oraz innych szpitali gdańskich otwarto Gdańską Akademię Praktycznej Medycyny, która w 1940 roku została przekształcona w pełne studium medycyny akademickiej. Zmieniono też jej nazwę na Medizinische Akademie Danzig (MAD).

Profesor Arthur Barth jako długoletni kierownik Oddziału Chirurgicznego w „starym” Szpitalu Miejskim (1896−1911) przyczynił się w olbrzymim stopniu do budowy i rozwoju na owe czasy nowoczesnych budynków i zaplecza chirurgicznego. Jego ogromne doświadczenie chirurgiczne zdobyte w nowoczesnych szpitalach w innych niemieckich miastach zostało w tym celu uwzględnione, a życzenia spełnione z pożytkiem dla obiektu. Jednocześnie przystosowanie planów budowli do miejscowych warunków wpłynęło na powstanie praktycznego, a przy tym nowoczesnego kompleksu szpitalnego.

Wczesne lata i studia

Arthur Barth urodził się 20 lutego 1858 roku w Untergreißlau w pobliżu Weißenfels (Sachsen Anhalt). Jego ojciec był długoletnim lekarzem praktykiem w Naumburgu. Po sprzedaniu praktyki zajął się gospodarstwem w swoim majątku ziemskim. Tam też Arthur spędził beztrosko lata wczesnego dzieciństwa. Edukację podstawową otrzymał w domu rodzinnym. Jego nauczycielami byli guwernantka, nauczyciel szkoły podstawowej oraz ojciec.

Następnie, w latach 1868−1870, uczęszczał do progimnazjum w Weisßenfels. W roku 1877 ukończył 7-letnią Szkołę Krajową, elitarne gimnazjum w Pforta (ryc. 3).

Rycina 3
Arthur Barth, gimnazjalista

Medycynę studiował na Wydziale Lekarskim w Jenie, Marburgu oraz w Berlinie. Studia medyczne ukończył w 1882 roku w Jenie. W tym samym roku uzyskał w Jenie tytuł doktora na podstawie pracy „Stosunek poprzecznego wymiaru zwężenia miednicy do jej wejścia” (Über das Verhältniss des Querdurchmessers der Beckenenge zu dem des Beckeneingangs) (ryc. 4).

Rycina 4
Praca doktorska

Roczne szkolenie z położnictwa odbył w Instytucie Położniczym w Dreźnie i Wiedniu.

Wykształcenie chirurgiczne

Specjalizację i doświadczenie chirurgiczne zdobył w licznych oddziałach i klinikach w Niemczech, kierowanych przez wybitnych chirurgów. W latach 1883−1884 pracował jako wolontariusz w klinice chirurgicznej Augusta Hospital w Berlinie (kierownik: prof. Ernst Küster, 1839−1930). Od 1 maja 1884 do 1 września 1885 roku był asystentem w Oddziale Chirurgicznym Szpitala Miejskiego w Gdańsku (ordynator: dr Georg Wilhelm Braun, 1836−1895). W latach 1885−1890 był asystentem w Oddziale Chirurgicznym Augusta Hospital w Berlinie (prof. Küster).

Po objęciu kierownictwa Kliniki Chirurgicznej Uniwersytetu w Marburgu przez prof. Küstera dr Barth podążył za swoim szefem, gdzie 1 listopada 1890 roku rozpoczął pracę jako pierwszy asystent w Klinice Chirurgicznej w Marburgu, tam też w 1891 roku został sekundariuszem. W roku 1892 habilitował się i został prywatnym docentem na podstawie pracy „W sprawie zmian histologicznych podczas leczenia ran nerek oraz zachowanie się miąższu nerki” (Über die histologischen Vorgänge bei der Heilung der Nierenwunden und über Frage des Wiederersatzes von Nierengewebe). Jego doświadczalno- kliniczna praca habilitacyjna z okresu działalności na uniwersytecie w Marburgu dotyczyła oceny leczenia urazów nerek (1892). W roku 1896 został mianowany profesorem nadzwyczajnym (ryc. 5).

Rycina 5
Praca habilitacyjna

Kierownik Oddziału Chirurgicznego w „starym” Szpitalu Miejskim w Gdańsku, na Zaspie (1896−1911)

W roku 1986 prof. Barth objął po doktorze Wilhelmie Baumie stanowisko kierownika starego Szpitala Miejskiego w Gdańsku, na Zaspie. Wśród osób biorących udział w tworzeniu i rozwoju nowoczesnego Szpitala Miejskiego w Gdańsku był jego pierwszy dyrektor, chirurg, naukowiec i pisarz, prof. Arthur Barth. Był wybitnym specjalistą z zakresu chirurgii kostno-stawowej i chirurgii szczękowej oraz jamy brzusznej i urologii, a przede wszystkim chirurgii nerek. W znacznym stopniu wpłynął na planowanie i wykonanie nowoczesnego kompleksu Szpitala Miejskiego w Gańsku. Budowę rozpoczęto w 1907, a w 1911 roku ukończono. Profesor Arthur Barth został dyrektorem Kliniki Chirurgicznej w nowo wybudowanym Szpitalu Miejskim (ryc. 6).

Rycina 6
Profesor Arthur Barth w Gdańsku

Pierwszy dyrektor Kliniki Chirurgicznej w nowo wybudowanym Szpitalu Miejskim w Gdańsku (1911−1924)

Gdańskie lata jako szefa szpitala były dla prof. Bartha ukoronowaniem jego pracowitego życia. Na każdym polu zawodowym odnosił sukcesy, zarówno na niwie naukowej, administracyjnej, jak i towarzyskiej. Jako zręczny i dobry operator był również bardzo ceniony i uwielbiany przez rzeszę chorych ze wszystkich warstw społeczeństwa Gańska i okolic. Był dumny ze swojej rodziny − żony Charlotte, córki senatora Friedricha Nebelthau z Bremen i pięciorga dorodnych, udanych dzieci.

Po wybuchu wojny jego dotychczasowe harmonijne życie rodzinne szybko się skończyło. Dwóch synów zostało powołanych do wojska i wysłanych na wojnę. Żona zachorowała, a syn Helmut zginął na froncie. Wojna pociągnęła również jego na front, gdzie musiał służyć jako konsultant chirurg; był zatrudniony w komendaturze głównej. Przegrana wojna i jej konsekwencje dla Niemiec oraz zmartwienia i troska o przyszłość nadwyrężyły jego zdrowie. W roku 1924 dolegliwości sercowe po przebytej powikłanej grypie (myocarditis) zmusiły go do rezygnacji z wykonywania zawodu chirurga.

Praca zawodowa i naukowo-badawcza

Barth był wybitnym specjalistą w zakresie pełnej chirurgii. Opublikował na ten temat dziesiątki prac. Zajmował się też ponadprzeciętnie chirurgią układu moczowo-płciowego, a szczególnie nerek i stercza. Jego prace naukowe dotyczą wielu dziedzin chirurgii. Z okresu magderburskiego, z ostatniego dziesięciolecia XIX wieku, pochodzą najcenniejsze prace doświadczalne Bartha o znaczeniu światowym, m.in. na temat sztucznego wytwarzania, przeszczepów tkanki kostnej w zwyrodnieniu stawów i przeszczepów kości (ryc. 7).

Rycina 7
Publikacja, 1896

Podobnie jak wielu chirurgów okresu oddzielania się nowych oddziałów od medycyny operacyjnej, prof. Arthur Barth wykonywał operacje urologiczne. Opublikował również ponad 30 cennych prac z zakresu urologii. Na szczególną uwagę zasługują jego prace o leczeniu urazów nerek (praca habilitacyjna), cięcia nerki, chorób ropnych nerek, nerki podkowiastej, przerostu i atrofii gruczołu krokowego (ryc. 8), gruźlicy nerek, ropnia nerki, kamicy układu moczowo-płciowego, jak również wiele jego licznych publikacji dotyczących innych narządów i schorzeń. Między innymi zapalenia trzustki, wrzodów żołądka i dwunastnicy, raka krtani, ropnego zapalenia zatok przynosowych oraz nowotworów jamy ustnej.

Rycina 8
Publikacja, 1912

Jego działalność jako chirurga była ceniona nie tylko w Gdańsku, ale sława sięgała poprzez Prusy Zachodnie aż po Pomorze. Jako długoletni, wszechstronny profesor chirurgii przyczynił się w znacznym stopniu do rozwoju nowoczesnej chirurgii.

Brał udział w I wojnie światowej na terenie Polski i we Francji jako generał lekarz oraz jako doradca (konsultant) i chirurg 17. Korpusu Armii. Otrzymał za to Żelazny Krzyż II i I stopnia, a w 1916 roku został uhonorowany tytułem szlacheckim −Tajny Radca Medycyny” (Geheimen Medizinal-Rat).

Zaangażowanie zawodowe

Profesor Arthur Barth był członkiem Niemieckiego Towarzystwa Chirurgicznego (DGCH), regularnie gościł na kongresach Niemieckiego Towarzystwa Chirurgicznego. Wygłaszał referaty i brał żywy udział w dyskusjach.

Barth był także współzałożycielem Niemieckiego Towarzystwa Urologicznego (DGU) w 1907 roku. W 1909 roku wygłosił na 2. Kongresie DGU w Berlinie uzupełniający referat.W sprawie ropnych, niegruźliczych zapaleń nerek (Die eitrigen, nicht tuberkulösen Affektionen der Nieren) (ryc. 9).

Rycina 9
Koreferat wygłoszony na 2. Kongresie Niemieckiego Towarzystwa Urologicznego, 1909

Brał też udział w zjazdach Niemieckiego Towarzystwa Urologicznego, osobiście wygłaszając referaty urologiczne. W niemieckich kongresach urologicznych aktywnie uczestniczyli również jego asystenci.

W roku 1911 na 3. Kongresie DGU w Wiedniu prof. Barth został wybrany członkiem Zarządu Głównego Niemieckiego Towarzystwa Urologicznego.

Barth wyjeżdżał za granicę, gdzie wygłaszał referaty na tematy chirurgiczne i urologiczne. Był bardzo pracowitym klinicystą i naukowcem. Opublikował dziesiątki prac klinicznych eksperymentalnych, jak również liczne doniesienia kazuistyczne. Jego prace były często i nadal bywają cytowane zarówno w Niemczech, jak również w piśmiennictwie światowym. W Gdańsku profesor Barth przez wiele lat wykonywał operacje chirurgiczne.

Ostatnie lata

W roku 1924 prof. Barth zachorował na grypę, powikłaną zapaleniem mięśnia sercowego. Pierwszego listopada 1924 roku na własną prośbę przeszedł w stan spoczynku i zamieszkał w Schwerinie. Tam aktywnie działał w lokalnym Towarzystwie Lekarskim oraz poświęcił się pracy literackiej. Swoje życie opisał w obszernej autobiografii. Zmarł 7 maja 1927 roku w Schwerinie. Zgodnie z jego życzeniem został pochowany w Gdańsku na cmentarzu przy Szpitalu Miejskim, wówczas Delbrückallee. Obecnie cmentarz przy ulicy Dębinki nie istnieje.

W roku 1928 prof. Alexander von Lichtenberg w powitalnym przemówieniu na 8. Kongresie Niemieckiego Towarzystwa Urologicznego w Berlinie wspomniał o śmierci Bartha: „Prof. dr Arthur Barth, ordynator chirurgii w Gdańsku, zmarł w wieku 70 lat. Był człowiekiem, którego znakomite prace wniosły wiele do chirurgii nerek” (Prof. Dr. Arthur Barth, Chefchirurg in Danzig, im Alter von 70 Jahren dahingegangen ist. Ein Mann, der bedeutende Arbeiten auf dem Gebiet der Nierenchirurgie geleistet hat).

Arthur Barth miał wiele pozytywnych cech: nieskazitelny charakter, umiłowanie wszystkiego co piękne, prostotę i skromność, niechęć do eksponowania własnej osoby. Nie stawiał się na piedestale. Dlatego słowa „Zawsze więcej znaczyć (większym być) niż okazywać” (Immer mehr sein als Scheinen) doskonale do niego pasują. Być może właśnie dlatego pomimo dużych osiągnięć zawodowych w tak trudnych czasach − I wojny światowej i rewolucji− jego nazwisko pozostało mało znane. A może dlatego, że w owym czasie Gdańsk nie był medycznym ośrodkiem akademickim?

dr n. med. Tadeusz Zajączkowski