Streszczenie sesji pt. „Rak pęcherza. Badania podstawowe”

Na sesji przedstawiono 10 prezentacji, których tematyka dotyczyła nowoczesnych metod molekularnych do analizy raka pęcherza moczowego w aspekcie analizy genomu i ekspresji białek u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego. Prace te skupiały się wokół tematyki szlaków karcynogenezy w raku pęcherza, a także wpływu na nią czynników środowiskowych, np. infekcji wirusem HPV. Analizowano zjawiska wolnorodnikowych uszkodzeń czy metylacji DNA.

Poziom prezentowanych prac był wysoki, a ożywiona dyskusja świadczyła o coraz większym zainteresowaniu środowiska urologów nowoczesnymi i zaawansowanymi technikami analizy materiału biologicznego.

Edyta Borkowska i współpracownicy [1] przedstawili pracę, w której próbowali odpowiedzieć na istotne pytanie dotyczące odróżnienia procesów molekularnych w rakach o niskim potencjale złośliwości (Ta, low) w porównaniu do raków o wysokim potencjale złośliwości

(T1, high). Autorzy wykazali, iż raki pęcherza opisywane jako T1, high-grade charakteryzują się zaburzeniami syntezy białek P53 i RB. Podczas gdy raki Ta, low-grade wykazują zaburzenia w zakresie CDKN2A, receptora FGF czy białka HRAS. Jest to bardzo ważny nurt badań, dzięki któremu możliwe będzie odróżnienie pacjentów, u których duża inwazyjność leczenia chirurgicznego będzie w pełni uzasadniona.

Magdalena Traczyk i współpracownicy [2] badali zależność między polimorficznymi wariantami protoonkogenu HRAS a wzrostem ryzyka zachorowania na nowotwory pęcherza moczowego. Badania przeprowadzono u 132 pacjentów z rozpoznanym rakiem pęcherza moczowego. Grupę kontrolną stanowiło 106 zdrowych osób. DNA izolowano zarówno z tkanki nowotworowej, jak i limfocytów krwi obwodowej. Polimorfizm T81C w genie HRAS oceniano poprzez sekwencjonowanie wcześniej zamplifikowanych próbek DNA. Autorzy wykazali, iż allel ryzyka C polimorfizmu T81C genu HRAS występował częściej w grupie chorych. Genotyp ryzyka CC również częściej występował w grupie chorych. Jest to kolejne badanie, w którym wykazano zmiany dotyczące genu HRAS.

Edyta Reszka i współpracownicy [3] badali polimorfizm genetyczny i ekspresję wybranych enzymów indukowanych przez czynnik transkrypcyjny Nrf2 u mężczyzn chorych na raka pęcherza moczowego. W doniesieniu tym przeanalizowano grupę 51 osób chorujących z powodu TCC, a wyniki porównano do wyników 90-osobowej grupy kontrolnej. Autorzy wnioskują, iż czynnik transkrypcyjny hNrf2 wpływa na ekspresję hSOD2 u mężczyzn z rakiem pęcherza moczowego oraz mężczyzn niechorujących na raka. Co szczególnie istotne, autorzy doszli do wniosku, iż u mężczyzn z rakiem pęcherza moczowego stwierdza się zaburzenie transkrypcji hSOD2 w leukocytach krwi obwodowej. Zmiany dotyczące regulacji równowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej mogą mieć charakter ogólnoustrojowy, a nie lokalny.

Dwa doniesienia dotyczyły możliwości asocjacji między infekcją wirusem HPV, mutacjami w obrębie białka CHEK2 (Checkpoint kinase 2), cytochromu p450 1B1 (CYP1B1) a etiopatogenezą raka pęcherza. Białko CHEK2 jest supresorem onkogenezy i uczestniczy w koordynacji progresji cyklu komórkowego lub apoptozy. Cytochrom p450 1B1 uczestniczy w metabolizmie amin aromatycznych.

Monika Banaszkiewicz i współpracownicy [4] przedstawili zagadnienia dotyczące roli wybranych czynników środowiskowych i genetycznych w rozwoju raka pęcherza moczowego. Jest to kontynuacja wcześniejszych badań tego zespołu na dużej grupie 100 pacjentów. Mutacje genu CHEK2 wystąpiły w badanej grupie z częstością zbliżoną do częstości mutacji w badaniach innych autorów, natomiast wariant A119S genu CYP1B1 został wykryty z częstością nieco wyższą niż podają dane literaturowe. Wirusa HPV wykryto ze znamiennie większą częstością u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego w porównaniu do grupy kontrolnej.

W drugim doniesieniu Monika Banaszkiewicz i współpracownicy [5] przedstawili występowanie mutacji CHEK2, polimorfizmu 355T/T genu CYP1B1 i obecności wirusa HPV u pacjentów, u których zdiagnozowano PUNLMP (Papillary Urothelial Neoplasm of Low Malignant Potential) w obrębie pęcherza moczowego. Badania te otwierają nowy kierunek badań dotyczący powiązań karcynogenezy w raku pęcherza i infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego.

Edyta Borkowska i współpracownicy [6] przedstawili bogaty materiał z dziesięciu lat doświadczeń w pracy z testem UroVysion. Materiał do badań stanowiło DNA wyizolowane zarówno z limfocytów krwi obwodowej, jak i komórek osadu moczu w 200 przypadkach raka pęcherza moczowego. We wszystkich przypadkach wykonano również preparaty z osadu moczu służące do wykorzystania techniki FISH (Fluorescence Hybridization In Situ) z trzema sondami centromerowymi dla chromosomów 3,7,17 i sondą unikalną dla regionu 9p21. Struktura grupy była dobrze dobrana, 128 raków (64%) zdiagnozowano jako pTa, zaś 72 (36%) jako T1-T4. 118 raków (59%) wykazywało wysoki stopień zróżnicowania (LG) podczas gdy 82 (41%) określono jako HG. Wyniki testu UroVysion i analizy utraty heterozygotyczności były pozytywne w obu badaniach w 42%, w 53% różniły się. Przy zastosowaniu obu testów udało się wykryć nowotwór aż w 95% przypadków.

Zbigniew Jabłonowski i współpracownicy [7] oceniali zależności metylacji genu p16 i nasilenia procesów oksydoredukcyjnych u chorych na raka przejściowokomórkowego pęcherza moczowego w różnych stadiach klinicznych. Aż 81% stanowiły przypadki raka pęcherza w stadiach Ta, Tis oraz T1, rak T2 lub T3 stanowił 19% analizowanego materiału. Ocena histologicznej złośliwości rozkładała się w tej grupie następująco: high-grade - 35%, low-grade - 65%. Stopień metylacji genu p16 w próbkach krwi żylnej analizowano z wykorzystaniem techniki methylation-specific Real-time PCR. Dodatkowo oznaczano we krwi stężenie wybranych mikroelementów - Se, Zn, Cu, aktywność enzymów antyoksydacyjnych: peroksydazy glutationowej (GPx) - w osoczu i krwinkach, dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) i ceruloplazminy (Cp) - w osoczu oraz TBARS. Autorzy stwierdzili znamienną korelację wartości metylacji genu p16 ze stężeniami GPx, Cp, Se oraz Zn we krwi w odniesieniu do stopnia zaawansowania klinicznego i histopatologicznego nowotworu pęcherza moczowego.

Michał Pietrusiński i współpracownicy [8] przedstawili bardzo interesującą pracę, która zyskała uznanie Komitetu Naukowego Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Analiza dotyczyła hierarchicznej analizy skupień grupujących profile metylacji 5 genów w DNA tkanki guza i komórek osadu moczu. Wyniki metylacji DNA skorelowano z testem UroVysion. Autorzy wysunęli wnioski, iż hipermetylacja genów p14ARF, RASSF1a i APC zachodzi z większą częstością zarówno w DNA guza, jak i komórkach osadu moczu. Ustalono również, iż hipermetylacja badanych genów supresorowych nie zależy od wieku pacjenta i występuje częściej u chorych z nowotworami o wyższym stopniu zaawansowania klinicznego (stage) i histologicznego (grade), a ponadto pozytywne wyniki testu UroVysion dodatnio korelują z nieprawidłowymi profilami metylacji w genach p14ARF, RASSF1a i APC.

Michał Bryczkowski i współpracownicy [9] oceniali przydatność oznaczenia ekspresji E-kadheryny i cytokeratyn w diagnostyce mikroprzerzutów u chorych z naciekającym rakiem urotelialnym pęcherza moczowego poddanych radykalnej cystektomii z rozszerzoną limfadenektomią miedniczą. Badanie przeprowadzono na bardzo małej grupie pacjentów. Obserwacje autorów dotyczące zmniejszonej ekspresji E-kadheryny u pacjentów z przerzutami do węzłów, jak i trudności w diagnozowaniu mikroprzerzutów do węzłów chłonnych należy traktować z dużą ostrożnością.

Reasumując, przedstawione prace dotyczą istotnych zagadnień etiologii raka pęcherza moczowego. Autorzy słusznie próbują znaleźć odpowiedź na pytanie, jakie czynniki środowiskowe poza nikotynizmem mogą mieć istotne znaczenie w rozwoju raka pęcherza moczowego. Próbują zdefiniować szlaki metaboliczne aktywne podczas karcynogenezy TCC oraz odpowiedzieć na najistotniejsze pytanie z punktu widzenia klinicznego: Czy istnieje możliwość zdefiniowania raka o wysokim i zagrażającym życiu potencjale onkologicznym? Analizując postęp prowadzonych prac można żywić nadzieję, że wkład polskich naukowców będzie w tej dziedzinie istotny.

dr hab. n. med. Tomasz Drewa, FEBU, prof. nadzw.
kierownik Zakładu Inżynierii Tkankowej Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy
Centrum Onkologii, Kielce

Piśmiennictwo

1. Edyta Borkowska, Adam Jędrzejczyk, Magdalena Traczyk, Michał Pietrusiński, Piotr Marks, Marek Rożniecki, Bogdan Kałużewski: Ocena ekspresji genów TP53, Rb, RAS, FGFR3 w przypadkach raka pęcherza moczowego w odniesieniu do występowania mutacji i parametrów klinicznych (Evaluating expression of TP53, Rb, RAS, FGFR3 genes in bladder cancer relative to mutation occurrence and clinicopathological parameters).
2. Magdalena Traczyk, Edyta Borkowska, Katarzyna Rak, Michał Pietrusiński, Adam Jędrzejczyk, Marek Rożniecki, Bogdan Kałużewski, Piotr Marks: Polimorficzne warianty protoonkogenu HRAS; czy wpływają na wzrost ryzyka zachorowania na nowotwory pęcherza moczowego? (Polymorphic variants of H-RAS proto-oncogene: do they influence an increased risk of bladder cancer development?).
3. Edyta Reszka, Zbigniew Jabłonowski, Edyta Wieczorek, Jolanta Gromadzińska, Marek Sosnowski, Wojciech Wąsowicz: Polimorfizm genetyczny i ekspresja wybranych enzymów indukowanych przez czynnik transkrypcyjny Nrf2 u mężczyzn chorych na raka pęcherza moczowego (Genetic polymorphism and expression of selected enzymes induced by Nr f2 transcription factor among men with bladder cancer).
4. Monika Banaszkiewicz, Maria Constantinou, Michał Pietrusiński, Adam Jędrzejczyk, Marek Rożniecki, Piotr Marks, Bogdan Kałużewski: Badania nad rolą wybranych czynników środowiskowych i genetycznych w rozwoju raka pęcherza moczowego (Studies on the role of selected environmental and genetic factors in urinary bladder carcinogenesis).
5. Monika Banaszkiewicz, Maria Constantinou, Michał Pietrusiński, Adam Jędrzejczyk, Piotr Marks, Marek Rożniecki, Bogdan Kałużewski: Mutacje CHEK2, polimorfizm 355T/T genu CYP1B1 i zakażenie wirusem HPV u pacjentów z PUNLMP (Papillary Urothelial Neoplasm of Low Malignant Potential) (CHEK2 mutations, CYP1B1 gene 355T/T polymorphism and HPV infection in patients with PUNLMP).
6. Edyta Borkowska, Piotr Marks, Adam Jędrzejczyk, Magdalena Traczyk, Michał Pietrusiński, Monika Banaszkiewicz, Marek Rożniecki, Bogdan Kałużewski. Dziesięć lat doświadczeń w pracy z testem UroVysion (Ten years experience with the UroVysion test).
7. Zbigniew Jabłonowski, Edyta Reszka, Jolanta Gromadzińska, Wojciech Wąsowicz, Marek Sosnowski: Ocena zależności między metylacją genu p16 a nasileniem procesów pro- i antyoksydacyjnych u chorych na raka przejściowokomórkowego pęcherza moczowego w różnych stadiach klinicznych (Relationship between p16 promoter methylation and pro- and antioxidant status in patients with transitional cell bladder cancer in different clinical stages).
8. Michał Pietrusiński, Adam Jędrzejczyk, Edyta Borkowska, Magdalena Traczyk, Monika Banaszkiewicz, Piotr Marks, Bogdan Kałużewski: Detekcja raka pęcherza moczowego w moczu na podstawie profilu metylacji wybranego panelu genów supresorowych (Detection of bladder cancer in urine sediments using a hypermethylation panel of selected tumor suppressor genes).
9. Michał Bryczkowski, Zbigniew Wolski, Magdalena Bodnar, Andrzej Marszałek, Jerzy Siekiera, Łukasz Szylberg: Ocena przydatności oznaczenia ekspresji E-kadheryny i cytokeratyn przy diagnozowaniu mikroprzerzutów u chorych z naciekającym rakiem urotelialnym pęcherza moczowego, poddanych radykalnej cystektomii z rozszerzoną limfadenektomią miedniczą - doniesienie wstępne (Evaluating the usefulness of determining the expression of E-cadherin and cytokeratins in the diagnosis of micrometastases in patients with invasive urothelial bladder cancer who were treated with radical cystectomy with extended pelvic lymphadenectomy - a preliminary report).