Wpływ roślin i innych składników pożywienia na przerzuty nowotworów układu moczowo-płciowego

Karcynogenezą nazywamy zespół zaburzeń epigenetycznych i genetycznych dotyczących onkogenów oraz genów supresorowych nowotworów [1, 2, 3, 4]. Każdy z etapów karcynogenezy może być hamowany czynnikami chemicznymi, w tym substancjami pochodzenia roślinnego [5]. Etap inicjacji może podlegać inhibicji wiązkami działającymi jako antyoksydanty lub indukującymi enzymy antyoksydacyjne, późniejsze stadia (promocja i progresja) czynnikami powodującymi supresję rozrostu guza albo stymulującymi apoptozę [6].

Opisano przeciwnowotworowe działanie wielu fitochemikaliów pochodzących z roślin alimentacyjnych, takich jak selen w czosnku, izotiocyjanian fenetylu w roślinach krzyżowych czy genisteina w produktach z soi [7, 8, 9, 10].

Istotnym zagadnieniem nadal pozostaje wpływ fitochemikaliów i innych składników pożywienia na proces tworzenia przerzutów nowotworowych. Inwazyjność i przerzutowanie opisano charakterystycznymi cechami komórek nowotworowych, takimi jak nieśmiertelność (nieograniczony potencjał replikacyjny uzyskiwany dzięki nadekspresji genu telomerazy, enzymu umożliwiającego zachowanie telomerów o prawidłowej długości), nieprawidłowa regulacja wzrostu (niewrażliwość na egzogenne inhibitory wzrostu), samowystarczalność w utrzymywaniu wzrostu (wytwarzanie czynników wzrostu), oporność na apoptozę (np. mutacje w genie supresorowym p53, nadekspresja onkogenów) oraz nieprzerwana zdolność do tworzenia naczyń krwionośnych i limfatycznych [11]. Komórki nowotworowe mogą rozprzestrzeniać się drogą krwionośną, naczyniami limfatycznymi lub poprzez jamy ciała, dając guzy wtórne. Ale nie wszystkie nowotwory dają przerzuty i nie wszystkie komórki guzów są zdolne do tworzenia metastaz [12]. Nadal niewiele wiadomo, w jaki sposób populacja komórek nowotworowych uzyskuje zdolność do przerzutów.

Komórki nowotworowe w przerzutach mają wiele znamiennych cech: podlegają przemianie nabłonkowo-mezenchymalnej (epithelial mesenchymal transition - EMT) i stają się inwazyjne, wykazują odporność na apoptozę i anoikis (apoptozę wywołaną w niektórych rodzajach komórek przez utratę możliwości połączenia z substancją międzykomórkową lub innymi komórkami), nabywają zdolność do rozprzestrzeniania się i kolonizowania siedlisk wtórnych [13]. Koncepcja „siewu i gleby”, po raz pierwszy zaproponowana przez Stephena Pageta w roku 1889, nadal jest aktualna, ponieważ powstanie przerzutów zależy od wzajemnego przenikania pomiędzy wybranymi komórkami nowotworowymi a mikrośrodowiskiem [14]. Koncepcja ta może obrazować różne etapy tworzenia przerzutów: pozyskanie fenotypu inwazyjnego zależy zarówno od oddziaływań komórek nowotworowych, jak i od sygnałów płynących z komórek zrębu [15]. Stan uśpienia komórek nowotworowych w siedliskach wtórnych również zależy od mikrośrodowiska [16, 17]. Niektóre komórki guza, osiągnąwszy siedlisko wtórne, mogą rosnąć w postaci przerzutu zagrażającego życiu, inne ginąć bądź pozostać w stanie uśpienia.

Rak stercza zajmuje drugie miejsce wśród przyczyn zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi u mężczyzn w Stanach Zjednoczonych. Do chwili obecnej nie opracowano skutecznego leczenia tego typu nowotworu. Jeśli po leczeniu chirurgicznym i/ lub radioterapii pojawia się wznowa nowotworu, zazwyczaj następnym krokiem jest supresja testosteronu, która hamuje rozrost komórek nowotworowych. Komórki te wykształcają jednak mechanizmy zapewniające im odporność na hormonoterapię, dzięki którym stają się bardziej agresywne i dają przerzuty do szpiku kostnego, płuc oraz węzłów chłonnych, skutkujące zazwyczaj zgonem pacjenta. Aż 90% zgonów z powodu raka jest wynikiem przerzutów nowotworowych do innych organów, a nie pierwotnych guzów nowotworowych. Przerzuty są najbardziej niekorzystnym etapem w rozwoju raka, na który współczesna medycyna poszukuje skutecznej odpowiedzi. Coraz częściej podejmowane są badania dotyczące korzystnego wpływu składników roślinnych (np. alkaloidów, antocyjanów, karotenoidów, flawonoidów, izoflawonów, lignanów, monofenolów, monoterpenów, organosulfidów, saponin) na hamowanie procesu powstawania przerzutów. Wiele z tych związków wykazuje działanie przeciwnowotworowe, co szeroko udokumentowano. Zdecydowanie mniej dostępnych informacji dotyczy ich wpływu na guzy przerzutowe. W niniejszej pracy zasygnalizowano istniejącą możliwość leczenia raka stercza z przerzutami za pomocą niektórych wtórnych substancji roślinnych.

Karotenoidy

Likopen jest karotenoidem pozbawionym aktywności witaminy A. Nadaje czerwone zabarwienie pomidorom i ich produktom pochodnym. Spośród innych warzyw i owoców do bogatych w likopen należą marchew, arbuz, różowy grejpfrut i papaja. Związek ten wykazuje aktywność antyoksydacyjną i jest najsilniejszym antyoksydantem wśród karotenoidów, co obrazuje szereg: likopen > a-tokoferol > a-karoten > b-kryptoksantyna > zeaksantyna > b-karoten > luteina. Likopen hamuje również rozrost komórek raka stercza [18, 19, 20]. Terapia kojarząca podawanie likopenu pacjentom z rakiem stercza z przerzutami poddanym orchidektomii spowodowała utrzymujące się, stopniowe obniżenie poziomu PSA, a ponadto, poza obumieraniem komórek guza pierwotnego, zmniejszanie się wymiarów guzów wtórnych. Skutkiem tej terapii było zmniejszenie nasilenia bólu kostnego i objawów ze strony dróg moczowych [21]. Na polskim rynku istnieje wiele preparatów wspomagających prawidłowe funkcjonowanie stercza i stosowanych w łagodnym rozroście gruczołu krokowego, zawierających w swym składzie m.in. likopen. Są to: Olimp Prostatan (Olimp Lambs), Prostalong Complex (Pliwa), Prostenal (Walmark).

Polifenole

Polifenole są związkami fenolowymi stanowiącymi ogromną grupę naturalnych substancji obecnych w wielu roślinach, które bardzo ogólnie można podzielić pod względem struktury podstawowego szkieletu węglowego na kwasy fenolowe (pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego - galusowy, elagowy, salicylowy, hydroksybenzoesowy, chlorogenowy) i flawonoidy, wśród których występuje wiele podklas:
- antocyjany, proantocyjany (cyjanidyna, delfinidyna, petunidyna, malwidyna w czarnych jagodach, czerwonych i czarnych winogronach, czerwonym winie);
- flawony - apigenina, hesperetina oraz kwercetyna, kempferol w zielonej herbacie, skórkach winogron, liściach miłorzębu dwuklapowego, jabłkach;
- flawonole (myrycetyna, rutyna);
- flawanole (w tym katechiny w zielonej herbacie, nasionach winogron, epikatechina);
- flawanony (np. hesperydyna, naringina w skórkach owoców cytrusowych, taksifolina);
- izoflawony (genisteina, daidzeina);
oraz inne związki fenolowe (taniny, kapsaicyna).

Zidentyfikowano dotychczas składniki soku z owocu granatu (Punica granatum) mające wpływ na hamowanie migracji komórek raka stercza i osłabiające ich reakcję na bodźce chemiczne, które ułatwiały tworzenie przerzutów do tkanki kostnej. Wyniki badań mogą przyczynić się do opracowania nowych strategii terapeutycznych służących zapobieganiu przerzutom nowotworowym. Sok z owocu granatu aplikowano in vitro komórkom raka stercza opornym na testosteron. Wiadomo, iż wzrastający stopień oporności na testosteron warunkuje rosnącą zdolność komórek nowotworowych do tworzenia przerzutów. Komórki raka stercza, które nie ginęły w wyniku działania soku z granatu, wykazywały zwiększoną adhezję, a stopień migracji komórek był mniejszy. Sugeruje się, że sok z owocu granatu ma wpływ na obniżenie ekspresji genów zawiadujących adhezją komórkową, takich jak gen E-kadheryny, wewnątrzkomórkowej cząsteczki adhezji 1 (ICAM-1) oraz na obniżenie ekspresji genów receptora RHAMM (receptor for hyaluronian mediated motility) i kolagenu typu I, które mają związek z migracją komórek [22]. Badania wykazały ponadto nadregulację antyinwazyjnych microRNA, takich jak miR-335, miR-205, miR-200 i miR-126, oraz podregulację proinwazyjnych microRNA (miR-21 i miR-373) po podaniu soku z owocu granatu. MicroRNA (miRNA) to stosunkowo krótkie odcinki RNA zdolne do posttranskrypcyjnej regulacji ekspresji genów, czyli ich wyciszania poprzez oddziaływanie z matrycowym RNA (mRNA). Łącząc się z mRNA powstrzymują jego translację, a także przyczyniają się do jego szybkiej degradacji. Aktywnymi składnikami soku z owocu granatu działającymi na adhezję i migrację komórek metastatycznego raka stercza na poziomie molekularnym były fenylopropanoidy, kwasy hydrobenzoesowe, flawony i sprzężone kwasy tłuszczowe.

Resweratrol (trans-3, 5, 4-trihydroksystilben) to związek pochodzenia roślinnego znajdujący się w eukaliptusie, świerku, lilii oraz w morwie i orzeszkach ziemnych, jednak najbogatszymi jego źródłami są winogrona. Przeciwnowotworowe właściwości resweratrolu w odniesieniu do raka stercza (prostate carcinoma - PCa) przypisuje się właśnie modyfikacji ekspresji microRNA.

Gossypol, aldehyd polifenolowy występujący jako pigment w roślinach z gatunku Gossypium (podgatunek Hibisceae, rodzina Malvaceae), wyizolowany z nasion bawełny, uznany został pierwotnie za potencjalny środek antykoncepcyjny dla mężczyzn. Ostatnio wykazano, że związek ten ma również działanie przeciwnowotworowe. Chang i wsp. [23] na podstawie badań prowadzonych na modelach zwierzęcych (gryzonie) ocenili potencjał gossypolu w leczeniu raka stercza u mężczyzn. Wyniki ich badań potwierdziły antyproliferacyjne i antymetastatyczne działanie tej substancji chemicznej na komórki raka stercza linii MAT-LyLu i sugerują, że gossypol jest potencjalnym czynnikiem terapeutycznym w leczeniu niezależnego od androgenów raka stercza u ludzi [23]. Huang i wsp. [24] dowiedli ponadto, że ekspozycja na gossypol indukuje zależną od dawki inhibicję inwazyjności i żywotności komórek oraz obniżenie poziomu białek Bcl-2 i Bcl-xL w komórkach pierwotnego raka stercza jak i wyizolowanych z guzów przerzutowych w płucach [24]. Bcl-2 i Bcl-xL są wewnątrzkomórkowymi białkami, których podstawową funkcją jest hamowanie procesu apoptozy.

Izoflawony

Izoflawony wykazują słabe działanie estrogenne i z tego powodu klasyfikowane są jako fitoestrogeny. Związki te przeciwdziałają rozwojowi nowotworów, wpływają na różnicowanie się komórek i chronią przed skutkami chemioterapii. Izoflawony hamują działanie białkowych kinaz tyrozynowych, blokują angiogenezę oraz obniżają poziom testosteronu w surowicy krwi [25, 26]. Blokują również aktywność 5-alfa reduktazy, enzymu metabolizującego testosteron do dihydrotestosteronu [27]. W badaniach klinicznych ukierunkowanych na zapobieganie nowotworom duże zainteresowanie wzbudziły izoflawony sojowe. Najlepiej zbadanym jest genisteina, która uwrażliwia również komórki raka gruczołu krokowego na radioterapię [28].

W badaniach nad rakiem pęcherza moczowego i jego przerzutami wykazano, iż substancje fitochemiczne z soi bogate w izoflawony (soy phytochemical concentrate - SPC) wywierają silniejszy efekt przeciwprzerzutowy niż genisteina. Wykazano, że SPC, a nie genisteina, w 95% hamuje rozwój przerzutów tego typu nowotworu do płuc.

Prawdopodobnym mechanizmem tego działania jest obniżenie ekspresji czynnika transkrypcyjnego NF-kB (nuclear factor kappa -light-chain-enhancer of activated B cells) w tkankach guza oraz obniżenie poziomu krążącego insulinopodobnego czynnika wzrostu typu I (insulin-like growth factor I - IGF I) [29]. NF-kB wpływa na ekspresję wielu genów związanych z fazą promocji nowotworu (m.in. angiogenezą) i metastazą. Angiogeneza i przerzutowanie to procesy wymagające wielu białek: cytokin, chemokin, czynników, np. VEGF, MCP-1, enzymów, takich jak: metaloproteinazy macierzy zewnątrzkomórkowej (MMP-9, MMP-2), cyklooksygenaza 2 (COX-2), aktywator plazminogenu (uPA), syntaza tlenku azotu (iNOS), cząsteczek adhezyjnych, m.in. ICAM-1, ELAM-1, VCAM-1, których synteza jest regulowana przez NF-kB [30, 31].

Genisteina może być użytecznym czynnikiem chemoterapeutycznym w hamowaniu wzrostu przerzutów nowotworów dodatkowych gruczołów płciowych, takich jak pochodzące ze stercza [32]. Związek ten jest również obiecującym czynnikiem zapobiegającym przerzutom raka stercza do kości. Wzrost komórek PC3 w kości ulega zahamowaniu wskutek inhibicji ekspresji metaloproteinaz (MMPs), takich jak MMP-9 czy MMP-2 [33]. Genisteina hamuje ponadto aktywację kinazy FAK (focal adhesion kinase - kinaza kontaktu ogniskowego) [34, 35] oraz aktywację kinazy białkowej p38 aktywowanej przez mitogeny (MAPK p38) i szlak białka szoku cieplnego HSP 27 (heat shock protein 27) [35]. Wykazano, iż kinazy te zawiadują odłączaniem się komórek nowotworowych od guza pierwotnego i ich inwazyjnością.

Izoflawony w organizmie ludzkim metabolizowane są do wielu różnych produktów pośrednich, takich jak ekwol (4,7-dihydroxyisoflavan), najlepiej zbadany metabolit daidzeiny. Daidzeina wywiera na komórki metastatyczne raka stercza działanie zbliżone do genisteiny, choć słabsze. Ekwol jest 10 razy silniejszy niż daidzeina w spowalnianiu wzrostu komórek raka stercza [36].

Próby racjonalnego wykorzystania właściwości genisteiny odbywają się na trzech płaszczyznach: 1) opracowanie produktów zawierających genisteinę, w kategorii kwalifikowanych dodatków do żywności oraz substancji uzupełniających normalną dietę (nutraceutyki) - zawierające genisteinę, daidzeinę i glicyteinę; 2) programy zmierzające do zastosowania genisteiny w chemoprewencji nowotworów [6]; 3) badania kliniczne w kierunku leków ze wskazaniem w nowotworach stercza i sutka.

W licznych badaniach prowadzonych na ludzkich i zwierzęcych liniach komórek nowotworowych (w tym raka pęcherza moczowego u mężczyzn) wykazano chemoprewencyjne i antyproliferacyjne działanie diosminy [37, 38, 39]. Dane dotyczące potencjalnego działania przeciwnowotworowego jednego preparatu znaleziono dla wszystkich związków wchodzących w jego skład (diosmina, sześciofosforan inozytolu, genisteina, katechiny herbaty i kwas elagowy). Działanie heksafosforanu inozytolu obecnego w produkcie skierowane jest na zapobieganie proliferacji komórek, co jest wynikiem jego zdolności do chelatowania jonów dwuwartościowych, których obecność z kolei istotna jest w procesach rozwojowych komórek (w tym komórek nowotworowych). Jako flawonoid diosmina wykazuje również właściwości zmiatające wolne rodniki tlenowe i działanie antymutagenne.

Witamina D₃

W ostatnich doniesieniach naukowych wykazano, że witamina D₃ stymuluje układ immunologiczny. Przeciwprzerzutowe działanie tej witaminy omawiano na przykładzie modeli zwierzęcych. 1,25-dihydroksycholekaclyferol (1,25-D₃) redukuje liczbę i rozmiar guzów przerzutowych raka stercza o dużym potencjale metastatycznym u szczurów (Mat-lylu) [40]. Innym możliwym mechanizmem supresji przerzutów raka stercza, w którym pośredniczy witamina D₃ jest blokowanie białka Stat3, które jako czynnik transkrypcyjny w dużej liczbie nowotworów indukuje transkrypcję genów związanych z hamowaniem apoptozy lub warunkujących postęp cyklu komórkowego. W wielu typach nowotworów białko Stat3 ułatwia rozprzestrzenianie się komórek guza przez stymulację angiogenezy i hamowanie odpowiedzi przeciwnowotworowej, dlatego można je uznać za idealny cel interwencji terapeutycznej [41].

Majewski i wsp. wykazali, że 1,25(OH)2 D₃ w dawce 0,5 μg/kg/dobę lub 1 μg/kg/dobę znacznie zmniejsza proces angiogenezy. W dawce 1 μg/kg/dobę uniemożliwia przerzuty raka stercza w modelu szczurzym oraz znacznie hamuje rozwój ogniska nowotworu w płucach [42]. Zalety oddziaływania witaminy D związane z hamowaniem wzrostu guza i powstaniem przerzutów podkreśla dodatkowo fakt, że zwiększa ona wrażliwość komórek nowotworowych na stosowaną chemioterapię [43]. Prowadzone są również badania nad wykorzystaniem analogów aktywnej postaci witaminy D₃, które mają właściwości antyproliferacyjne, ale jednocześnie w znacznie mniejszym stopniu wywołują hiperkalcemię, takie jak syntetyczne analogi kalcytriolu, tzw. deltanoidy.

Jeden z leków, który imituje działanie aktywnej formy witaminy D, zwiększa skuteczność radioterapii raka stercza. Wykorzystując go, badaczom udało się obniżyć o 2,4 razy dawkę naświetlania i zahamować podziały komórek nowotworowych w takim samym stopniu, jak z użyciem radioterapii o standardowej dawce.

Stosowanie suplementów diety jako alternatywnego bądź wspomagającego sposobu leczenia choroby nowotworowej rozpatrywane jest coraz częściej, dlatego też na uwagę zasługuje opisany ostatnio preparat zawierający grzybnie grzybów leczniczych (Ganoderma lucidum, Coriolus versicolor, Phellinus linteus), ekstrakt z owoców palmy Serenoa repens i owoców granatu, wyciąg z nasion dyni, zielonej herbaty (40% EGCG, epigallocatechin-3-gallate), rdestu japońskiego (50% resweratrolu), korzenia kurkumy, skórki winogron, kory śliwy afrykańskiej, korzeni: sarsaparilli, tarczycy brodatej, żeń-szenia syberyjskiego, łzawicy ogrodowej, traganka (astragalus), mniszka lekarskiego, złotnicy, kompleks bioflawonoidów cytrusowych, b-sitosterol, cynk, likopen, kwas alfa liponowy, bor, berberynę, ekstrakt z brokułów oraz pokrzywy parzącej wraz z oczyszczoną witaminą C, witaminą D₃, selenem, kwercetyną i 3.3’-diinodolymetan (DIM). Wykazano, iż ten bogatoskładnikowy preparat hamuje proliferację komórek wysoce inwazyjnego, odpornego na hormonoterapię raka stercza (PC-3) w sposób zależny od dawki i czasu jego podawania. Analiza danych z mikromacierzy DNA pozwoliła na wyjaśnienie mechanizmu działania preparatu. Inhibicja proliferacji komórek następowała w drodze modulowania ekspresji genów CCND1(cyklina D1), CDK4 (cyclin-dependent kinase), CDKN1A (gen kodujący białko p21), E2F1 (czynnik transkrypcyjny), MAPK6 (mitogen-activated protein kinase 6) i PCNA (proliferating cell nuclear antigen, białko zaangażowane w replikację DNA). ProstaCaid™ indukował również supresję przerzutowania w drodze inhibicji adhezji, migracji i inwazyjności komórek, czemu towarzyszyło obniżenie ekspresji genów CAV1 (koduje białko błony komórkowej, kaweolinę), IGF2, NR2F1 (receptor jądrowy), PLAU (gen kodujący urokinazowy aktywator plazminogenu) oraz zmniejszona sekrecja urokinazowego aktywatora plazminogenu (uPA) z komórek PC-3.

Na podstawie dostępnych dowodów działanie większości uznanych składników fitochemicznych zakwalifikowano jedynie jako „prawdopodobne” lub „możliwe”. Zainteresowanie naturalnymi substancjami nieodżywczymi - wtórnymi metabolitami roślin, których spożycie może obniżać ryzyko zachorowania na różne typy nowotworów stale rośnie, a dalsze badania nad mechanizmami działania antyproliferacyjnego związków fitochemicznych dają nadzieję na opracowanie nowych strategii terapeutycznych nawet w leczeniu nowotworów o wysokiej zdolności do tworzenia przerzutów.

dr n. med. Dorota M. Olszewska-Słonina
Katedra Biologii Medycznej Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Bydgoszcz

kierownik zakładu: prof. dr hab. Gerard Drewa
Zakład Biologii Medycznej Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Bydgoszcz

kierownik katedry: dr hab. Alina Woźniak
Katedra Biologii Medycznej Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Bydgoszcz

Piśmiennictwo

1. Boyd JA, Barrett JC. Genetic and cellular basis of multistep carcinogenesis. Pharmacol Ther. 1990; 46(3), 469-86.

2. Armitage P. Multistage models of carcinogenesis. Environ Health Perspect, 1985; 63, 195-201.

3. Fimognari C, Lenzi M, Hrelia P. Chemoprevention of cancer by isothiocyanates and anthocyanins: mechanisms of action and structure-activity relationship. Curr Med Chem, 2008; 15(5), 440-447.

4. Ottini L, Falchetti M, Lupi R, Rizzolo P, Agnese V, Colucci G, Bazan V, Russo APatterns of genomic instability in gastric cancer: clinical implications and perspectives. Ann Oncol. 2006; 17(Suppl 7), vii97-vii102.

5. Johnson SM, Wang X, Evers BM. Triptolide inhibits proliferation and migration of colon cancer cells by inhibition of cell cycle regulators and cytokine receptors. J Surg Res. 2009; doi:10.1016/j.jss.2009.07.002.

6. Kelloff GJ, Crowell JA, Steele VE, Lubet RA, Boone CW, Malone WA, Hawk ET, Lieberman R, Lawrence JA, Kopelovich L, Ali I, Viner JL, Sigman CC. Progress in cancer chemoprevention. Ann N Y Acad Sci. 1999; 889, 1-13.

7. Ganther HE. Selenium metabolism, selenoproteins and mechanisms of cancer prevention: complexities with thioredoxin reductase. Carcinogenesis, 1999; 20(9), 1657-1666.

8. Cheung KL, Khor TO, Huang MT, Kong AN. Differential in vivo mechanism of chemoprevention of tumor formation in azoxymethane/dextran sodium sulfate mice by PEITC and DBM. Carcinogenesis, 2010; 31 (5), 880-885.

9. Sarkar FH, Li Y. Mechanisms of cancer chemoprevention by soy isoflavone genistein. Cancer Metastasis Rev. 2002; 21(3-4), 265-280.

10. Shu L, Cheung KL, Khor TO, Chen C, Kong AN. Phytochemicals: cancer chemoprevention and suppression of tumor onset and metastasis. Cancer Metast. 2010; 29, 483-502

11. Hanahan D, Weinberg RA. The hallmarks of cancer. Cell, 2000; 100(1), 57-70.

12. Hart IR, Fidler IJ. The implications of tumor heterogeneity for studies on the biology of cancer metastasis. Bioch Biophys Acta, 1981; 651(1), 37-50.

13. Eccles SA, Welch DR. Metastasis: recent discoveries and novel treatment strategies. Lancet, 2007; 369(9574), 1742-1757.

14. Fidler IJ. The pathogenesis of cancer metastasis: the 'seed and soil' hypothesis revisited. Nat Rev Cancer, 2003; 3(6), 453-458.

15. Karnoub AE, Dash AB, Vo AP, Sullivan A, Brooks MW, Bell GW, Richardson AL, Polyak K, Tubo R, Weinberg RA. Mesenchymal stem cells within tumour stroma promote breast cancer metastasis. Nature. 2007; 449(7162), 557-63.

16. Chambers AF. Influence of diet on metastasis and tumor dormancy. Clin Exp Metastasis. 2009; 26(1): 61-66.

17. Cameron MD, Schmidt EE, Kerkvliet N, Nadkarni KV, Morris VL, Groom AC, Chambers AF, MacDonald IC. Temporal progression of metastasis in lung: cell survival, dormancy, and location dependence of metastatic inefficiency. Cancer Res. 2000; 60(9): 2541-6.

18. Van Patten CL, de Boer JG, Tomlinson Guns ES. Diet and dietary supplement intervention trials for the prevention of prostate cancer recurrence: a review of the randomized controlled trial evidence. J Urol. 2008;180(6), 2314-21;

18. Van Patten CL, de Boer JG, Tomlinson Guns ES. Diet and dietary supplement intervention trials for the prevention of prostate cancer recurrence: a review of the randomized controlled trial evidence. J Urol. 2008;180(6), 2314-21;

20. Haseen F, Cantwell MM, O'Sullivan JM, Murray LJ. Is there a benefit from lycopene supplementation in men with prostate cancer? A systematic review. Prostate Cancer Prostatic Dis. 2009; 12(4), 325-32.

21. Ansari MS, Gupta NP. A comparison of lycopene and orchidectomy vs orchidectomy alone in the management of advanced prostate cancer. BJU Int. 2003; 92(4), 375-8

22. Wang L, Alcon A, Yuan H, Ho J, Li QJ, Martins-Green M. Cellular and molecular mechanisms of pomegranate juice-induced anti-metastatic effect on prostate cancer cells. Integr Biol (Camb). 2011, DOI: 10.1039/C0IB00122H

23. Chang CJ, Ghosh PK, Hu YF, Brueggemeier RW, Lin YC. Antiproliferative and antimetastatic effects of gossypol on Dunning prostate cell-bearing Copenhagen rats. Res Commun Chem Pathol Pharmacol. 1993; 79(3), 293-312.

24. Huang YW, Wang LS, Dowd MK, Wan PJ, Lin YC. (-)-Gossypol reduces invasiveness in metastatic prostate cancer cells. Anticancer Res. 2009; 29(6), 2179-88.

25. Holzbeierlein JM, McIntosh J, Thrasher JB. The role of soy phytoestrogens in prostate cancer. Curr Opin Urol. 2005; 15(1), 17-22.

26. Nagata C, Inaba S, Kawakami N, Kakizoe T, Shimizu H. Inverse association of soy product intake with serum androgen and estrogen concentrations in Japanese men. Nutr Cancer. 2000; 36(1), 14-8.

28. Raffoul JJ, Banerjee S, Che M, Knoll ZE, Doerge DR, Abrams J, Kucuk O, Sarkar FH, Hillman GG. Soy isoflavones enhance radiotherapy in a metastatic prostate cancer model. Int J Cancer. 2007;120(11), 2491-8

29. Singh AV, Franke AA, Blackburn GL, Zhou JR. Soy phytochemicals prevent orthotopic growth and metastasis of bladder cancer in mice by alterations of cancer cell proliferation and apoptosis and tumor angiogenesis. Cancer Res. 2006; 66(3), 1851-8.

30. Bharti A.C., Aggarwal B.B.: Nuclear factor-kappa B and cancer: its role in prevention and therapy. Biochem. Pharmacol., 2002; 64, 883-88.

31. Garg A., Aggarwal B.B.: Nuclear transcription factor-kappaB as a target for cancer drug development. Leukemia, 2002; 16: 1053-1068.

32. Schleicher RL, Lamartiniere CA, Zheng M, Zhang M. The inhibitory effect of genistein on the growth and metastasis of a transplantable rat accessory sex gland carcinoma. Cancer Lett. 1999; 136(2), 195-201.

33. Li Y, Che M, Bhagat S, Ellis KL, Kucuk O, Doerge DR, Abrams J, Cher ML, Sarkar FH. Regulation of gene expression and inhibition of experimental prostate cancer bone metastasis by dietary genistein. Neoplasia. 2004; 6(4), 354-63

34. Gu Y, Zhu CF, Dai YL, Zhong Q, Sun B. Inhibitory effects of genistein on metastasis of human hepatocellular carcinoma. World J Gastroenterol. 2009; 15(39), 4952-7.

35. Lakshman M, Xu L, Ananthanarayanan V, Cooper J, Takimoto CH, Helenowski I, Pelling JC, Bergan RC. Dietary genistein inhibits metastasis of human prostate cancer in mice. Cancer Res. 2008; 68(6), 2024-32.

36. Hedlund TE, Johannes WU, Miller GJ. Soy isoflavonoid equol modulates the growth of benign and malignant prostatic epithelial cells in vitro. Prostate. 2003; 54(1), 68-78.

37. Hedlund TE, Johannes WU, Miller GJ. Soy isoflavonoid equol modulates the growth of benign and malignant prostatic epithelial cells in vitro. Prostate. 2003; 54(1), 68-78.

38. Yang M, Tanaka T, Hirose Y, Deguchi T, Mori H, Kawada Y. Chemopreventive effects of diosmin and hesperidin on N-butyl-N-(4-hydroxybutyl)nitrosamine-induced urinary-bladder carcinogenesis in male ICR mice. Int J Cancer 1997; 73: 19-24.

39. Tanaka T, Makita H, Kawabata K, Mori H, Kakumoto M, Satoh K, Hara A, Sumida T, Fukutani K, Tanaka T, Ogawa H. Modulation of N-methyl-N-amylnitrosamineinduced rat oesophageal tumourigenesis by dietary feeding of diosmin and hesperidin, both alone and in combination. Carcinogenesis 1997;18: 761-769.

40. Getzenberg RH, Light BW, Lapco PE, Konety BR, Nangia AK, Acierno JS, Dhir R, Shurin Z, Day RS, Trump DL, Johnson CS. Vitamin D inhibition of prostate adenocarcinoma growth and metastasis in the Dunning rat prostate model system.Urology. 1997; 50(6), 999-1006.

41. Grant WB. Role of vitamin D in up-regulating VEGF and reducing the risk of pre-eclampsia. Clin Sci (Lond). 2009;116(12), 871.

42. Majewski S, Skopinska M, Marczak M, Szmurlo A, Bollag W, Jablonska S. Vitamin D is a potent inhibitor of tumor cell-induced angiogenesis. J Investig Dermatol Symp Proc 1996; 1: 97-101.

43. Osborne JE, Hutchinson PE. Vitamin D and systemic cancer: is this relevant to malignant melanoma? Br J Dermatol 2002; 147: 197-213.

44. Jiang J, Eliaz I, Sliva D. Suppression of growth and invasive behavior of human prostate cancer cells by ProstaCaid™: mechanism of activity. Int J Oncol. 2011; 38(6), 1675-82.