| ||||||||
Czy stosowanie fitoterapii w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego jest skuteczne i bezpieczne?Ziołolecznictwo przeżywa w XXI wieku rozkwit. Zapanowała wręcz moda na fitoterapię. Według danych statystycznych np. w USA około 39% Amerykanów stosuje suplementy diety, leki ziołowe i inne produkty zaliczane do medycyny alternatywnej [1]. Dzieje się tak z powodu poszukiwania nowych sposobów leczenia wobec niedoskonałości współczesnej medycyny konwencjonalnej. Jednakże nie zawsze oczekiwania wobec leków ziołowych są spełniane. Na rynku farmaceutycznym jest wiele produktów niespełniających norm jakości. Można je nabyć nie tylko w aptekach, ale przede wszystkim poprzez sprzedaż w internecie. Podstawowym jednak problemem jest mała liczba badań doświadczalnych i klinicznych leków ziołowych, które spełniałyby wymagania metodyczne i formalne, zgodne z dobrą praktyką badawczą (Good Laboratory Practice - GLP; Good Clinical Practice - GCP), na których można oprzeć wiedzę o skuteczności działania ziół. Powodów tego stanu rzeczy jest wiele, przede wszystkim leki ziołowe mają często długą tradycję stosowania i nie są przedmiotem zainteresowania współczesnych naukowców (leki o tradycyjnym zastosowaniu). Ponadto skład chemiczny produktów ziołowych jest złożony. Zatem trudno jest wyodrębnić substancje odpowiedzialne za działanie terapeutyczne surowca, a zawartość poszczególnych substancji w roślinach o właściwościach leczniczych zależy od miejsca pozyskiwania ziół. Od kilkunastu lat zauważa się jednak zwiększone zainteresowanie medycyną alternatywną nie tylko wśród pacjentów, ale również lekarzy. Powszechny jest jednak pogląd, że leki ziołowe działają mało skutecznie. Przekonanie to powoduje, że lekarze niechętnie zalecają ich stosowanie. Dzięki rozwojowi technik badawczych można obecnie określić dokładny skład wielu surowców ziołowych i poznać mechanizm działania farmakologicznego niektórych ziół. Zmienia się zatem stosunek środowiska medycznego do fitoterapii. W krajach Europy Zachodniej, a szczególnie w Niemczech, ziołolecznictwo jest traktowane na równi w farmakoterapią konwencjonalną. Wiele leków z surowców naturalnych zyskało status produktu leczniczego [2]. Z drugiej strony zwiększyło się zainteresowanie weryfikacją badań klinicznych, które dotyczą tych substancji. W związku z tym można wnioskować, że obecnie zarejestrowane leki ziołowe spełniają standardy międzynarodowe dotyczące jakości wytwarzania oraz są lekami skutecznymi i bezpiecznymi. Należy jednak pamiętać, że wiedza na temat bezpieczeństwa leczenia produktami ziołowymi nie jest ciągle jeszcze zbyt ugruntowana, a interakcje pomiędzy lekami konwencjonalnymi a ziołami nie są dostatecznie opisane i sklasyfikowane. Łagodny rozrost gruczołu krokowego (benign prostate hyperplasia - BPH), zwanego również prostatą lub sterczem, jest schorzeniem charakteryzującym się nadmiernym rozrostem komórek zrębu i na-błonka, rozpoczynającym się w strefie okołocewkowej gruczołu krokowego. Powoduje to utrudnienie oddawania moczu, zastój w drogach moczowych, bolesność w czasie mikcji oraz stany zapalne układu moczowego. Dolegliwości te są określane wspólnym terminem LUTS (lower urinary tract symptoms). Zmiany histopatologiczne towarzyszące łagodnemu rozrostowi stercza dotyczą około 20% mężczyzn w wieku 40-50 lat, a objawy towarzyszące u osób w tym wieku występują w 25%, natomiast w 50% u mężczyzn 70-letnich. Jedynie 10% wymaga zabiegu chirurgicznego, u pozostałych stosuje się leczenie zachowawcze [3]. Farmakoterapia BPH polega na podawaniu leków zmniejszających napięcie mięśni gładkich cewki moczowej i pęcherza (α-adrenolityki), inhibitorów 5-α-reduktazy, makrolidów polienowych [4]. Alternatywą lub farmakoterapią towarzyszącą są leki roślinne. Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby, wieku chorego, stanu jego zdrowia. Ponadto bierze się pod uwagę skuteczność i bezpieczeństwo oraz koszty leczenia [5]. Farmakoterapia łagodnego rozrostu gruczołu krokowego ma zastosowanie u chorych z niezbyt nasilonymi objawami, u których nie doszło do powikłań lub w przypadku niemożności wykonania zabiegu chirurgicznego z powodu złego stanu ogólnego. Fitoterapia schorzeń układu moczowo-płciowego była stosowana już w starożytności, ale stosunkowo niedawno leki ziołowe używane w tych dolegliwościach zostały poddane badaniom klinicznym dotyczącym skuteczności i bezpieczeństwa działania. Ponadto na podstawie badań porównawczych stwierdzono, że koszt leczenia produktami roślinnymi jest w wielu krajach niższy od kosztów nowych środków syntetycznych. Przykładem są Niemcy, gdzie koszt dziennej terapii ziołami jest około 3-krotnie mniejszy niż leczenie α-adrenolitykami lub inhibitorami 5-α-reduktazy [6]. Według danych ekonomicznych stwierdzono, że we Włoszech preparaty ziołowe stanowią prawie połowę leków stosowanych w BPH, natomiast α-adrenolityki, podobnie jak inhibitory 5-α-reduktazy, zaledwie 5% [7]. W Niemczech i Austrii zioła są lekami pierwszego wyboru przy łagodnych i umiarkowanych objawach chorobowych i wynoszą ponad 90% przepisywanych leków w BPH [8]. Obecnie w terapii BPH stosuje się ponad 30 różnych surowców
roślinnych.
Ponadto wykorzystywane są również β-sitosterole, będące produktami ekstrakcji roślin Hypoxis rooperi, Pinus i Picea. Na podstawie badań stwierdzono, że substancjami farmakologicznie czynnymi w surowcach roślinnych stosowanych w BPH są: fitosterole(flawony,izoflawony,kumestany,ß-sitosterol,D-5-sterols,D-7-sterols,kampesterol, stigmasterol), fitoestrogeny (kumestrol, genisteina), terpeny, garbniki, flawonoidy, saponiny, kwasytłuszczowe, olejkieteryczne. Ponadto lupenony (lupeol), polisacharydy, lecytyny [11]. Badania kliniczne wykazały, że produkty pochodzenia roślinnego mają działanie: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, zmniejszające napięcie mięśni gładkich pęcherza i cewki moczowej, przeciw-obrzękowe, przeciwandrogenne i przeciwestrogenne, hamujące tym samym przerost stercza [11, 12, 13]. Mechanizm działania β-sitosteroli nie jest całkowicie wyjaśniony, przypuszcza się, że mają wpływ na metabolizm cholesterolu lub działają przeciwzapalnie na układ moczowy [14]. Według Medersbachera i wsp. możliwych jest kilka potencjalnych mechanizmów działania leków roślinnych:
Przeciwandrogenne i przeciwestrogenne działanie leków ziołowych polega na blokowaniu receptorów hormonów w tkance gruczołowej, co powoduje zmniejszenie liczby komórek w obrębie tego narządu. Zmniejsza się także stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe i aktywność enzymu 5-α-reduktazy [7, 11]. Fitosterole działają regenerująco na komórki nabłonka gruczołu krokowego, zmniejszają obrzęk i rozrost podścieliska, przerost stercza, zmniejsza się też napięcie mięśni cewki moczowej i pęcherza, poprawia się siła i objętość oddawanego moczu [11]. Palma karłowata (Serenoa repens, Sabal, repens Serenoa,
serrulata Sabal) Śliwa afrykańskia (Pygeum africanum) Pokrzywa (Urticae radix) Badania naukowe dotyczące skuteczności stosowania leków roślinnych w BPH Zasadność stosowania fitoterapeutyków w leczeniu BPH często bywa kwestionowana. Najczęściej argumenty przeciwników dotyczą niepełnej znajomości mechanizmów działania tych leków oraz braku dowodów dotyczących ich rzeczywistej wartości terapeutycznej. W wielu krajach na świecie wykonano badania kliniczne mające na celu określenie stopnia skuteczności terapii ziołowej. W badaniach tych porównywano nie tylko skuteczność i bezpieczeństwo, ale również koszt leczenia farmakoterapii ziołowej i konwencjonalnej. Najwięcej opisywanych badań dotyczy leczenia łagodnego rozrostu stercza ekstraktem z palmy sabalowej. Raport Wilta i wsp. analizował 24 badania kliniczne dotyczące leczenia wyciągiem z Serenoa repens. Były to metaanalizy - próby randomizowane, podwójnie ślepe, z wykorzystaniem placebo lub porównawcze z konwencjonalną farmakoterapią. W badaniach wzięło udział ponad 3 tysiące mężczyzn z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego z objawami LUTS. Według autorów wyniki wykazały, że stosowanie ekstraktu z palmy sabalowej powoduje zmniejszenie objawów LUTS. Skuteczność jest porównywalna do leczenia finasterydem, a liczba niepożądanych działań jest zdecydowanie mniejsza po fitoterapii[22]. W badaniu Edwardsa i Moore 3-miesięczne leczenie finasterydemlub ekstraktem z palmy sabalowej wykazało polepszenie stanu chorych według skali punktowej o 29% (placebo - 13%) w odniesieniu do ekstraktu oraz 12% (placebo - 7%) w odniesieniu do finasterydu [23, 24]. Po 6 miesiącach obserwacji parametry polepszyły się o 37% (placebo - 13%), natomiast po leczeniu finasterydemo 17% (placebo - 12%) [24]. Porównywano skuteczność leczenia ziołowego z terapią konwencjonalną lekami chemicznymi. Wykonano randomizowane, kontrolowane badanie kliniczne z wykorzystaniem placebo, porównujące skuteczność leczenia wyciągiem z palmy sabalowej (preparat Permixon) w stosunku do α-adrenolityku - tamsulosyny. W badaniu uczestniczyło ponad 900 mężczyzn (pochodzących z 11 krajów europejskich) z objawami BPH. Stwierdzono porównywalną skuteczność w łagodzeniu LUTS dla obu leków [25]. Analiza podsumowująca doniesienia kliniczne na temat skuteczności i mechanizmu działania preparatu Permixon wykazała, że działanie tego preparatu można porównywać ze skutecznością α-adrenolityków oraz inhibitorów 5-α-reduktazy. Lek ten jest dobrze tolerowany przez chorych [26, 27]. Badania randomizowane z wykorzystaniem ślepej próby prowadzone w populacji chińskiej również wykazały skuteczność preparatu zawierającego wyciąg z palmy sabalowej. Produktem badanym był Prostataplex [28]. Analiza bezpieczeństwa stosowania preparatów zawierających wyciąg z palmy sabalowej wykazała, że leki te powodują niepożądane działania z częstotliwością porównywalną do placebo [29]. Habib i wsp. opracowali badanie porównujące skład 14 produktów, dla których surowcem była palma sabalowa. Według autorów skład tych produktów różnił się znacząco. Zatem stosowanie zamiennie różnych produktów leczniczych, w których producenci nie utrzymują należytej deklarowanej jakości, może mieć istotny wpływ na skuteczność leczenia [30]. Ze względu na bogaty skład produkty roślinne mogą mieć wpływ na skuteczność działania innych leków poprzez interakcje. W piśmiennictwie medycznym niewiele jest informacji na ten temat. Na początku maja 2010 roku ukazała się publikacja Eltermana i wsp., w której na podstawie badań 15 różnych leków nie stwierdzono interferencji pomiędzy produktami ziołowymi a lekami chemicznymi stosowanymi równocześnie w leczeniu BPH [31]. W publikacji Colalto podsumowano badania kliniczne oceniające potencjalne interakcje pomiędzy ziołami a innymi lekami. Według autorów, mimo badań in vitro, które wskazywały na potencjalny wpływ ekstraktu palmy sabalowej na metabolizm wątrobowy, nie wykazano takiego działania u ludzi [32]. Na podstawie wyników badań klinicznych można stwierdzić, że stosowanie fitoterapii w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego ma uzasadnienie naukowe, jednakże wymaga jeszcze szczegółowych badań długoterminowych, na dużej grupie chorych. Produkty ziołowe mają ugruntowaną tradycją pozycję w leczeniu, a dzięki badaniom doświadczalnym i klinicznym może w niedługim czasie poznamy szczegółowo mechanizm ich działania oraz zostanie potwierdzona skuteczność kliniczna. Należy rozważyć możliwość łączenia produktów chemicznych z naturalnymi, ze względu na skojarzone działanie oraz niezbyt nasilone niepożądane działania fitoterapii łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. dr n. farm. Magdalena Hurkacz Piśmiennictwo:
|
