Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z uzupełnieniem z 2005 r. (Dz. U. z 2003 r. nr 65, poz. 595; Dz. U. z 2005 r. nr 164, poz. 1365), stopień ten jest nadawany w drodze przewodu habilitacyjnego, do którego może być dopuszczona osoba, która posiada stopień doktora i uzyskała znaczny dorobek naukowy lub artystyczny, a ponadto przedstawiła rozprawę habilitacyjną. Przewód habilitacyjny składa się z: (1) wszczęcia przewodu habilitacyjnego; (2) dopuszczenia do kolokwium habilitacyjnego na podstawie opinii wyznaczonych recenzentów (którzy oceniają dotychczasowy dorobek naukowy oraz samą rozprawę habilitacyjną); (3) przyjęcia kolokwium habilitacyjnego (polegającego na zaliczeniu odpowiedzi na zadawane pytania z dziedziny nauki reprezentowanej przez habilitanta oraz przedstawieniu na odpowiednim poziomie wykładu habilitacyjnego; w odróżnieniu od doktoratu, jest on niepubliczny).
Od 2006 roku nadanie stopnia doktora habilitowanego zostało zmodyfikowane. Rada Wydziału jednostki przeprowadzającej przewód wyznacza 2 recenzentów, Centralna Komisja do spraw Stopni i Tytułów (CK) również dwóch; wszyscy są powoływani jawnie, nie istnieje już instytucja superrecenzenta. Kolokwium habilitacyjne kończy się nadaniem stopnia doktora habilitowanego. Do zdobycia stopnia nie jest już wymagane zatwierdzenie przez komisję.
Uprawnienia do nadawania stopni doktora habilitowanego posiadają tylko te instytucje naukowe (zwykle wydziały uczelni akademickich i niektóre instytuty naukowe), które gwarantują odpowiednio wysoki poziom merytoryczny przeprowadzania etapów przewodu habilitacyjnego w danej dziedzinie.
Forma rozprawy habilitacyjnej
W zakresie medycyny rozprawa habilitacyjna może przyjąć 3 formy:
- Praca monograficznaopracowananapotrzebyhabilitacji i wydana w niewielkim nakładzie (ok. 100 egzemplarzy)
przeważnie przez wydawnictwo macierzystej uczelni habilitanta. Jest to forma najpopularniejsza i preferowana przez uczelnię, recenzentów i Centralną Komisję.
- Praca monograficznawformienumeruczasopisma,książki(lub odrębnej części książki) wydanej jako klasyczna pozycja wydawnicza. Od pracy monograficznej opisanej powyżej ta forma różni się większym nakładem. Jednakże, ze względów wydawniczych, jest to forma mało dostępna dla autorów i bardzo rzadko spotykana.
- Zebrany cykl artykułów na określony temat zazwyczaj z dołączonym podsumowaniem ich treści napisanym
przez autora. Wadą tej formy jest problem ze współautorstwem (artykuły naukowe są obecnie pisane przeważnie przez kilku i więcej autorów) i habilitant musi dołączyć pisemne oświadczenia współautorów dotyczące ich wkładu pracy. Jest to forma spotykana stosunkowo rzadko.
Habilitacja w krajach europejskich
Słowo „habilitacja” wywodzi się z łacińskiego habilitas (zręczność). W praktyce akademickiej oznacza nabycie szeroko rozumianych kwalifikacji,wtymuzyskanieprawadoprowadzeniawykładów. W wielu krajach habilitacja obecnie nie istnieje lub ma ograniczone znaczenie dla kariery naukowej. Jednak habilitacja funkcjonuje nie tylko w Polsce. Stopień doktora habilitowanego (lub jego funkcjonalny odpowiednik) istnieje również w takich krajach, jak: Francja, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Portugalia, Hiszpania (miała być zniesiona w 2008 r.), część Brazylii, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Słowenia, Węgry, Rosja oraz kraje powstałe po rozpadzie ZSRR (w tym Białoruś, Litwa, Łotwa i Ukraina).
Z kolei model anglosaski nie przewiduje takiego stopnia między kontraktową profesurą a doktoratem. Pomimo to, w Wielkiej Brytanii i Irlandii istnieją w niektórych dziedzinach tzw. wyższe doktoraty (ang. higher doctorates), zbliżone charakterem do polskiego stopnia doktora habilitowanego. Nie jest to jednak obowiązkowy etap kariery naukowej. Przyznawane są rzadko i dotyczą głównie doktorów, którzy nie przeszli odpowiednich etapów kariery akademickiej (reader/assistant professor, lecturer/associated professor, professor), a potrzebują potwierdzenia swoich osiągnięć. Na wielu uniwersytetach w Wielkiej Brytanii odpowiednik habilitacji ma znaczenie honorowe. W naukach przyrodniczych są dwa stopnie doktorskie: niższy, Ph.D. (doctor of philosophy) i wyższy, D.Sc. (doctor of sciences). Niektóre z wyższych doktoratów brytyjskich straciły swoje znaczenie jako istotny wyznacznik kariery akademickiej, jednak w najstarszych uczelniach nadal mają znaczenie prestiżowe, m.in. podczas ceremonii uniwersyteckich. Podobne rozwiązania funkcjonują w Danii.
W Austrii, podobnie jak w Polsce, trzecim stopniem studiów są studia doktoranckie, kończące się uzyskaniem stopnia doktora. Natomiast habilitacja jest czwartym etapem kształcenia - opartym
na szczególnych dokonaniach naukowych uzyskanych po doktoracie i napisaniu monografiinaukowej. Habilitacja (Universitatsdozent) oznacza specjalne kwalifikacjeuniwersyteckie.
Tenure w USA
W USA nie ma habilitacji, ale żeby otrzymać stanowisko pracy
na wyższej uczelni, zazwyczaj należy wykazać się przynajmniej dwuletnią praktyką naukową po doktoracie (postdoctoral fellowship) i dorobkiem naukowym w postaci od kilku do kilkudziesięciu publikacji naukowych w zależności od prestiżu uczelni, uprawianej dyscypliny naukowej oraz prestiżu czasopism, w których ukazują się publikacje. Mile widziane u kandydata na stanowisko profesora uczelni jest w USA doświadczenie w nauczaniu na poziomie akademickim. Powszechną praktyką jest zatrudnianie na stanowisko assistant professor, które nie daje gwarancji stałej pracy i jest odpowiednikiem polskiego adiunkta, a po 6-7 latach przeprowadzenie formalnej i ostrej weryfikacji,wwynikuktórejuzyskaćmożnapełne stanowisko profesorskie (professor). Czasami pośrednim stanowiskiem między assistant professor a professor jest associate professor, który jednak nie jest traktowany jak pełnoprawny profesor, oraz zazwyczaj nie ma gwarancji zatrudnienia, czyli tzw. tenure.
System tenure został zaadaptowany również w Kanadzie i Australii. Odnosi się do takich stanowisk, jak professor i associate professor. Natomiast junior professor musi dopiero wykazać swoją aktywność naukową popartą publikacjami, dydaktyką i umiejętnościami administracyjnymi. System amerykański zmusza jednak do pracy i ogranicza liczbę lat, podczas których można pracować na stanowisku assistant professor. Z drugiej strony, oferuje się stanowiska, które nie są czasowo limitowane, np. lecturer, adjunct professor, research professor - ale te pozycje nie niosą możliwości uzyskania tenure (tzw. offthetenuretrack). Uniwersytety przykładają dużą wagę do nadawania pozycji tenure i poświęcają temu dużo czasu, oczekując od kandydata dużej aktywności i produktywności naukowej, dydaktycznej i administracyjnej.
W USA porównuje się polski stopień doktora nauk do amerykańskiego master of science, a polski stopień doktora habilitowanego do amerykańskiego doctor of science (D.Sc.) lub doctor of philosophy (Ph.D.). W USA D.Sc./Ph.D. jest najwyższym stopniem naukowym i jest to samodzielny pracownik nauki mający prawo samodzielnego prowadzenia prac doktorskich.
Wymagania do habilitacji w polskich uczelniach medycznych Aktualne, wstępne wymagania do otwarcia przewodu habilitacyjnego w zakresie dorobku naukowego w polskich uczelniach medycznych pokazują następujące przykłady:
CM Bydgoszcz: Dorobek naukowy oceniony na 180 punktów aktualnie obowiązującej punktacji (KBN/MNiSW), w tym publikacje w czasopismach z listy FiladelfijskiegoInstytutuInformacjiNaukowej o sumarycznym IF (impact factor) co najmniej 5. Punktacja KBN/MNiSW musi wynosić sumarycznie co najmniej 60 za prace, w których kandydat jest pierwszym autorem.
UM Poznań: 150 punktów MNiSW, 5 IF lub 6 prac z IF, 20 prac oryginalnych, w tym 10 jako pierwszy autor.
AM Szczecin: 160 punktów MNiSW, 5 IF. Zaleca się, aby punktacja Filadelfijskiego Instytutu Informacji Naukowej wynosiła sumarycznie IF co najmniej 2,5 za prace, w których kandydat jest pierwszym autorem.
AM Gdańsk: Minimum 120 punktów MNiSW, w tym publikacje w czasopismach z listy filadelfijskiejo sumarycznym IF conajmniej 5 (dane z roku 2004). Zaleca się, aby co najmniej 2,5 pkt IF kandydat uzyskał za prace, w których jest pierwszym autorem.
AM Wrocław (Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego): Kandydat musi być autorem lub współautorem co najmniej 30 prac twórczych o łącznej wartości co najmniej 200 punktów MNiSW i co najmniej 5 IF. Dokumentacja dorobku naukowego musi zawierać informację o liczbie cytowań dorobku kandydata oraz o liczbie prac, w których kandydat jest pierwszym lub ostatnim autorem.
UM Łódź: Warunkami do wszczęcia przewodu habilitacyjnego są: (1) opublikowanie jako pierwszy autor publikacji o łącznej punktacji MNiSW (tylko prace oryginalne i kazuistyczne): 80 punktów w zakresie grupy A lub 60 punktów w zakresie grupy B; (2) opublikowanie jako pierwszy autor prac oryginalnych w czasopismach z Listy Filadelfijskiej z sumą IF conajmniej 5 w zakresie grupy A lub sumą IF co najmniej 2,5 w zakresie grupy B.
GRUPA A to medycyna niezabiegowa i dziedziny wysokoimpaktowe, jak: alergologia, andrologia, biochemia, biofizyka,biologiamedyczna, chemioterapia, choroby wewnętrzne, choroby zakaźne, dermatologia, diagnostyka laboratoryjna, endokrynologia, farmakologia, fizjologia, gastroenterologia, genetyka, hematologia, immunologia, kardiologia, medycyna nuklearna, medycyna obrazowa, medycyna rodzinna, mikrobiologia, nefrologia, neonatologia, neurologia, neuropatologia , onkologia, patofizjologia, patomorfologia, pediatria, perinatologia, psychiatria, pulmonologia, radioterapia.
GRUPA B to medycyna zabiegowa i dziedziny niskoimpaktowe, jak: chirurgia ogólna oraz podspecjalności, ginekologia i położnictwo, kardiochirurgia, neurochirurgia, okulistyka, ortopedia i traumatologia, otolaryngologia, proktologia, torakochirurgia, transplantologia, urologia; ponadto: anatomia prawidłowa, epidemiologia, farmacja, histologia, medycyna sądowa, medycyna sportowa, stomatologia.
We wszystkich uczelniach punktacja nie obejmuje doniesień zjazdowych. Dodatkowymi kryteriami oceny pracownika są: aktywność dydaktyczna, zaangażowanie w pracę na rzecz uczelni, udział w komisjach naukowych, stowarzyszeniach naukowych, promocja nauki i zdrowia wśród społeczeństwa, działalność organizacyjna.
Propozycja MNiSW: Nowy model kariery akademickiej (2009 r.) W lutym br. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedłożyło propozycję zmian zmierzających do przyspieszenia awansu naukowego w postaci dokumentu pt. „Partnerstwo dla wiedzy. Nowy model kariery akademickiej” (całość dostępna na stronie: www.mnisw.gov.pl). W części dotyczącej habilitacji projekt ten przewiduje:
Uproszczenie i skrócenie procedury habilitacyjnej poprzez:
- Pozostawienie stopnia naukowego doktora habilitowanego, nadawanego przez CK.
- Ograniczenie roli macierzystej rady wydziału lub rady naukowej w postępowaniu o nadanie stopnia doktora habilitowanego.
- Ustanowienie warunku otwarcia przewodu habilitacyjnego w postaci udokumentowanej aktywności badawczej
lub artystycznej po doktoracie wyrażonej w punktach, których minimalną liczbę określi rozporządzenie ministra.
- Wprowadzenie indywidualnego składania wniosków przez aplikantów do CK o wszczęcie procedury habilitacyjnej.
- Odstąpienie od kolokwium, wykładu habilitacyjnego oraz obowiązku przedstawiania rozprawy habilitacyjnej.
- Ocena dorobku na podstawie (możliwie mierzalnych) kryteriów, których spełnienie umożliwi uzyskanie stopnia
naukowego doktora habilitowanego w określonej grupie nauk i w sztuce.
- Wprowadzenie zasady jasnego określenia terminów ukończenia poszczególnych etapów procedury habilitacyjnej, których naruszenie będzie skutkowało prawem habilitanta do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. naukowym PAN lub innej polskiej jednostce naukowej refunduje właściwy minister, sprawujący nadzór
nad tą jednostką.
- Odstąpienie od kolokwium, wykładu habilitacyjnego oraz obowiązku przedstawiania rozprawy habilitacyjnej.
- Ocena dorobku na podstawie (możliwie mierzalnych) kryteriów, których spełnienie umożliwi uzyskanie stopnia
naukowego doktora habilitowanego w określonej grupie nauk i w sztuce.
- Wprowadzenie zasady jasnego określenia terminów ukończenia poszczególnych etapów procedury habilitacyjnej, których naruszenie będzie skutkowało prawem habilitanta do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
- Wprowadzenie zasady pisemnego uzasadnienia przez CK decyzji negatywnych.
Procedura habilitacyjna
- Kandydat zainteresowany uzyskaniem stopnia naukowego doktora habilitowanego występuje z wnioskiem do CK.
Wniosek składany jest w formie elektronicznej i papierowej (w języku polskim i angielskim - dla grupy nauk: ścisłych, technicznych, przyrodniczych i o życiu, a dla grupy nauk: humanistycznych i społecznych oraz artystycznych
- w języku polskim lub angielskim) na formularzu dostępnym
na stronie internetowej CK.
- We wniosku kandydat wskazuje uprawnioną radę wydziału do uczestnictwa w postępowaniu habilitacyjnym. Wniosek, wraz z autoreferatem, po złożeniu, zostaje zamieszczony na stronie internetowej CK.
- CK dokonuje oceny formalnej wniosku w terminie 14 dni i powołuje Komisję do Przeprowadzania Przewodu
Habilitacyjnego.
- Jeżeli wniosek spełnia wymogi formalne, to CK w ciągu 3 tygodni wyznacza 3 recenzentów oraz 2 członków Komisji do Przeprowadzenia Postępowania Habilitacyjnego spoza macierzystej rady naukowej habilitanta i przesyła
do nich dorobek kandydata.
- CK zwraca się także do wskazanej przez kandydata rady wydziału (rady naukowej) o powołanie w ciągu 3 tygodni
2 członków Komisji do Przeprowadzenia Postępowania Habilitacyjnego, w drodze uchwały rady.
- Komisja do Przeprowadzenia Postępowania Habilitacyjnego w składzie 7-osobowym (3 recenzentów i 4 członków)
oceniająca dorobek kandydata w postępowaniu habilitacyjnym wybiera spośród siebie przewodniczącego, przy czym
nie może być on recenzentem.
- Po otrzymaniu recenzji (3 miesiące) i zapoznaniu się z nimi Komisja formułuje w ciągu 2 tygodni (na posiedzeniu
lub w drodze obiegowej) opinie i występuje do CK o nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego lub zamyka
postępowanie. Gdy Komisja ma uzasadnione wątpliwości, to może, przed skierowaniem wniosku do CK, wezwać
kandydata na rozmowę.
- W przypadku negatywnej opinii Komisja zobowiązana jest przedstawić jej uzasadnienie.
- Na wniosek Komisji do Przeprowadzenia Postępowania Habilitacyjnego, Prezydium CK podejmuje uchwałę o nadaniu stopnia naukowego doktora habilitowanego.
- Od niekorzystnej dla kandydata uchwały prezydium CK w przedmiocie nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego przysługuje wniosek do CK o ponowne rozpatrzenie sprawy (14 dni od uchwały Prezydium CK).
- Jeżeli postępowanie zakończy się niepowodzeniem, czyli kandydat nie uzyska stopnia doktora habilitowanego, to może on ponownie wystąpić z wnioskiem o nadanie stopnia doktora habilitowanego do CK najwcześniej po upływie trzech lat, pod warunkiem znaczącego uzupełnienia dorobku naukowego i/lub artystycznego.
- Koszty przeprowadzenia przewodu habilitacyjnego ponosi jednostka delegująca 2 członków Komisji do Przeprowadzenia Postępowania Habilitacyjnego, przy czym:
- Koszty przewodu, w przypadku osób zatrudnionych w polskiej uczelni, instytucie badawczym, instytucie naukowym PAN lub innej polskiej jednostce naukowej refunduje właściwy minister, sprawujący nadzór nad tą jednostką.
- W przypadku pozostałych osób (w szczególności chodzi o osoby z zagranicy lub osoby z Polski, ale niepracujące
w ww. instytucjach) koszty czynności w przewodzie habilitacyjnym będzie pokrywał sam kandydat
lub zatrudniająca go instytucja.
- Przeprowadzenie przewodu habilitacyjnego jest wliczane do dorobku naukowego rady wydziału (rady naukowej)
delegującej z polecenia CK dwóch członków do składu Komisji do Przeprowadzania Postępowania Habilitacyjnego.
Przejrzyste kryteria oceny dorobku habilitanta
- Dorobek naukowo-badawczy po doktoracie
- Dla wszystkich grup nauk i sztuki: publikacje naukowe, monografie,recenzowanemateriałykonferencyjne,
współautorstwo publikacji i opracowań zbiorowych, redakcje naukowe (wykaz publikacji, impact factor czasopism, liczby cytowań publikacji, załączenie 5 najwybitniejszych publikacji wraz z oceną wnioskodawcy co z nich wynika
dla rozwoju nauki).
- Dla wszystkich grup nauk: aktywny udział w międzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych, udział w komitetach redakcyjnych czasopism, zrealizowane projekty naukowo-badawcze (w ramach programów UE, inne międzynarodowe i krajowe) oraz inne osiągnięcia.
- Dla sztuki: dorobek artystyczny - publiczne realizacje
autorskich dzieł artystycznych, publikacje utworów/dzieł artystycznych, współautorstwa utworów/dzieł artystycznych, eksperymenty artystyczne (załączenie 5 najwybitniejszych prac z określeniem ich wpływu na rozwój kultury i sztuki).
- Współpraca z otoczeniem gospodarczym i społecznym
- Dla grupy nauk ścisłych, inżynieryjnych, nauk o życiu i o Ziemi obejmuje: działalność innowacyjną, dorobek technologiczny i współpracę z sektorem gospodarki, w szczególności: projekty prowadzone we współpracy z przemysłem;
uzyskane patenty i wzory użytkowe międzynarodowe i polskie; wdrożenia technologii, prowadzenie lub współuczestniczenie w spółce technologicznej lub spin-off, opracowane oprogramowanie komputerowe, staże w przemyśle lub innym ośrodku akademickim w kraju, wykonane ekspertyzy i inne opracowania na zlecenie przemysłu, udział w zespołach eksperckich i konkursowych.
- Dla nauk społecznych i humanistycznych obejmuje: dorobek ekspercki, współpracę z organami państwa, instytucjami publicznymi i sektorem gospodarczym, w szczególności: projekty prowadzone dla organów państwa, instytucji publicznych i sektora gospodarczego; stanowiska kierownicze/współzarządzanie w spółkach badawczych, instytucjach finansowych, kancelariach prawniczych, placówkach terapeutycznych itp.; wykonane ekspertyzy, prognozy i inne opracowania na zlecenie organów państwa, instytucji publicznych (w tym organów samorządowych) i gospodarczych; udział w zespołach eksperckich i konkursowych.
- Dla sztuki obejmuje: dorobek innowacyjny i współpracę z otoczeniem, w szczególności projekty prowadzone
we współpracy z gospodarką, uzyskane patenty i wzory użytkowe międzynarodowe i polskie, wykonane ekspertyzy
i inne opracowania na zlecenie otoczenia gospodarczego i społecznego.
- Współpraca międzynarodowa
- Dla wszystkich grup nauk: staże zagraniczne, udział w ocenie projektów UE, członkostwo w międzynarodowych
organizacjach i towarzystwach naukowych, udział w międzynarodowych zespołach eksperckich, udział w międzynarodowych zespołach badawczych.
- Dla sztuki: obok staży zagranicznych uwzględniany będzie udział w międzynarodowych konferencjach i wydarzeniach
artystycznych, aplikowanie i uczestnictwo w programach UE i innych programach międzynarodowych.
-
IV. Dorobek dydaktyczny i popularyzatorski
Dla wszystkich grup nauk i w sztuce uwzględniane będą prowadzone wykłady i seminaria naukowe, opublikowane podręczniki i skrypty, artykuły i prace o charakterze popularnonaukowym, przygotowanie materiałów dydaktycznych do e-learningu, udział w imprezach popularyzujących naukę i kulturę oraz sztukę
- V. Znajomość języków obcych
Dla wszystkich grup nauk i w sztuce wprowadzono kryterium znajomości języka angielskiego oraz innych języków obcych.
- VI. Nagrody
Dla wszystkich grup nauk i w sztuce przewidziano przedkładanie informacji o otrzymanych nagrodach artystycznych i naukowych.
dr hab. Jan Styczyński, prof. nadzw. UMK
Wydział Lekarski Collegium Medicum w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
