Studia doktoranckie w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego

Studia doktoranckie w CMKP mają dość długą tradycję. Od jak dawna są tu prowadzone?

W latach 70. ubiegłego wieku studia doktoranckie w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie trwały 3 lata. Kierownikiem studiów przez wiele lat był prof. Mirosław Beskid. Po dłuższej przerwie, w roku akademickim 2003/2004 prof. Andrzej Beręsewicz zorganizował czteroletnie, bezpłatne, stacjonarne studia III stopnia (doktoranckie) w dziedzinie medycyny i biologii medycznej. Były one wówczas finansowaneześrodkówpozabudżetowych CMKP. Profesor Beręsewicz kierował nimi do roku akademickiego 2006/2007. Obecnie studia tego rodzaju prowadzone są w CMKP na zasadach określonych w ustawie z 2005 r. ? Prawo o szkolnictwie wyższym, obowiązującej na wyższych uczelniach publicznych. Od 2007 r. studia finansowanesązbudżetupaństwa. Na studia doktoranckie przyjmowani są kandydaci mający tytuł lekarza medycyny, magistra lub inny tytuł równorzędny. Studia prowadzone są w zakresie medycyny klinicznej, medycyny teoretycznej i biologii medycznej, w następujących specjalnościach: biologia nowotworów, biologia molekularna nowotworów, biologia molekularna procesu starzenia, chirurgia, endokrynologia, gastroenterologia, ginekologia, kardiologia, neurochirurgia, orto-pedia, uroonkologia.

Jakie są cele tego rodzaju studiów?

Umożliwiają doktorantom przyswojenie sobie zaawansowanej wiedzy w określonej dyscyplinie nauki, przygotowują ich do samodzielnej działalności badawczej oraz pozwalają na uzyskanie stopnia naukowego doktora nauk medycznych. Nadzór merytoryczny nad studiami doktoranckimi w CMKP sprawuje Rada Naukowa przez powołaną przez nią Komisję ds. Studiów Doktoranckich. Zadaniem kierownika Studiów Doktoranckich i Komisji ds. Studiów Doktoranckich jest ocena postępów w pracy naukowej dokto-rantów i realizacji przez nich programu studiów w danym roku akademickim oraz dbanie - wspólnie z opiekunami naukowymi doktorantów - o ich właściwy rozwój naukowy i intelektualny. Zadania te są realizowane poprzez ocenę seminarium doktoranckiego (doktorant ma obowiązek zaprezentować wyniki swoich badań raz w roku akademickim) oraz egzekwowanie od doktorantów odpowiedniego poziomu i formy rocznych sprawozdań z postępu badań. Intencją tych działań jest stworzenie najdogodniejszych warunków do uzyskania przez doktoranta stopnia naukowego w ciągu czterech lat odbywania studiów.

Jakie inne placówki prowadzą studia doktoranckie?

Akademie Medyczne, Uniwersytety i inne uczelnie oraz instytuty, które mają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego lub co najmniej dwa uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w różnych dyscyplinach danej dziedziny nauki. Tryb i warunki odbywania studiów według indywidualnego programu studiów oraz prawa i obowiązki doktoranta zawarte są w Regulaminie studiów doktoranckich.

Fotografia 1	Immatrykulacja doktorantów poprzedzona złożeniem uroczystego ślubowania i wręczenie indeksów

Jak przedstawia się tryb pracy stypendystów na studiach?

W ramowym programie studiów doktoranckich są wymienione wszystkie zajęcia, które obowiązują podczas 4 lat: wykłady i seminaria obowiązkowe, kierunkowe oraz z przedmiotów humanistycznych, seminaria w klinice bądź zakładzie, seminaria doktoranckie. Dla każdego rodzaju zajęć określono liczbę godzin. Program przewiduje też egzaminy: z dyscypliny podstawowej oraz dodatkowych: filozofii,etykii językanowożytnego.Doktoranci biorą także udział w konferencjach, sympozjach i warsztatach naukowych organizowanych w kraju i za granicą. Zaangażowanie doktorantów w pracy naukowej znajduje odbicie w publikacjach, których zostają współautorami. W sensie prawnym wyniki badań stanowią jednak własność CMKP, a nie doktoranta. Całkowity wymiar zajęć na studiach doktoranckich w CMKP wynosi ? zgodnie z regulaminem studiów ? 400 godzin.

Doktorant jest zobowiązany do uczestniczenia w zajęciach dydaktycznych prowadzonych przez opiekuna na pierwszym roku studiów, a na drugim roku i później sam prowadzi takie zajęcia. Program studiów doktoranckich CMKP zakłada w czasie 4 lat nie mniej niż 15 godzin pierwszego rodzaju zajęć i nie mniej niż 30 godzin drugiego rodzaju. Lekarze zajmują się głównie kształceniem stażystów, a także uczestniczą w zajęciach dydaktycznych i praktycznych związanych z kształceniem młodych lekarzy odby-wających specjalizację w klinikach. Doktoranci z wykształceniem biologicznym prowadzą zajęcia ze studentami Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, Wydziału Biotechnologii SGGW i Politechniki Warszawskiej oraz z lekarzami prowadzącymi badania doświadczalne. Na studiach doktoranckich w innych uczelniach zwykle jest znacznie więcej zajęć dydaktycznych niż u nas. (Prawo o szkolnictwie wyższym mówi, że ten rodzaj zajęć nie może przekraczać 90 godzin rocznie i na ogół taki jest wymiar zajęć dydaktycznych przeznaczonych dla doktorantów). Pensum dydaktyczne obowiązujące naszych doktorantów to nie mniej niż 45 godzin zajęć w czasie 4 lat studiów, dzięki czemu mają więcej czasu, który mogą przeznaczyć na pracę kliniczną bądź eksperymentalną. Umiejętności dydaktyczne są oczywiście potrzebne pracownikom naukowym, wydaje nam się jednak, że czas przeznaczony na prowadzenie dydaktyki w naszej uczelni jest wystarczający do zdobycia tych umiejętności.

Czy doktoranci mogą pracować i otrzymywać stypendium doktoranckie?

Kierownik studiów doktoranckich może wyrazić zgodę na podjęcie pracy zarobkowej w niepełnym wymiarze czasu pracy przez doktoranta otrzymującego stypendium.

Czy będąc doktorantem stypendystą można robić w tym samym czasie specjalizację w dyscyplinie klinicznej, w tym w urologii?

Doktoranci mogą równocześnie z odbywaniem studiów zdobywać specjalizację lekarską lub równorzędną, przez poszerzenie zajęć programowych studiów. Dlatego program specjalizacji powinien być zgodny z kierunkiem studiów. Wszyscy doktoranci - lekarze odbywający studia w CMKP mają rozpoczętą specjalizację w różnych dziedzinach; wśród nich są m.in. lekarze, którzy jednocześnie robią specjalizację z urologii i prowadzą pracę doktorską w ramach studiów doktoranckich pod kierunkiem prof. Andrzeja Borówki. Z naszych kilkuletnich doświadczeń wynika, że prowadzenie badań naukowych, realizacja programu studiów (w tym zajęć dydaktycznych) i jednoczesne kształcenie w ramach specjalizacji w różnych specjalnościach medycznych jest bardzo trudnym zadaniem. Obszerny program szkolenia lekarza jest na ogół niemożliwy do zrealizowania razem z terminowym przeprowadzeniem przewodu doktorskiego. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być sytuacja, gdy lekarz rozpoczyna studia doktoranckie w zaawansowanej fazie specjalizacji lub po jej uzyskaniu. Wtedy ma realną szansę na uzyskanie stopnia doktora w czteroletnim okresie odbywania studiów.

Ilu doktorantów kształci się pod kierunkiem pracowników naukowych Centrum?

W ostatnich pięciu latach w CMKP na studiach doktoranckich kształciło się 35 doktorantów, 12 z nich ukończyło już studia. Doktorant w CMKP może otrzymywać stypendium doktoranckie, które na I i II roku studiów wynosi 1500 PLN, a na III i IV roku 1740 PLN. Może również ubiegać się o stypendium naukowe, jeśli spełnia warunki określone regulaminem: uzyska zaliczenie zajęć objętych programem studiów, otrzyma pozytywną opinię i ocenę opiekuna naukowego, wykaże się szczególnym zaangażowaniem w pracy dydaktycznej oraz istotnymi postępami w pracy naukowej, udokumentowanym współautorstwem pełnej publikacji naukowej i (lub) pierwszym autorstwem doniesienia zjazdowego, i (lub) współautorstwem publikacji o charakterze dydaktycznym. Kryteria są więc wymierne. W CMKP działa Samorząd Doktorantów. Doktorant, którzy terminowo ukończy studia i uzyska bardzo dobrą ocenę z przebiegu kształcenia oraz obroni z wyróżnieniem pracę doktorską, może ubiegać się o przy-jęcie na stanowisko nauczyciela akademickiego w CMKP.

Jaka jest perspektywa rozwoju instytucji tego rodzaju?

Wydaje się, że wielka. Kształcenie w ramach studiów III stopnia lekarzy i biologów będzie się rozwijało, ponieważ wielu młodych ludzi po studiach interesuje się dalszym kształceniem, pogłębianiem wiedzy. Cztery lata studiów dają taką szansę, a ponadto pozwalają zdobyć wiedzę z innych dziedzin, w tym z pewnego zakresu dydaktyki.

Czy obowiązujące uregulowania prawne nie wymagają zmian?

Z doświadczeń zgromadzonych w ciągu 5 lat prowadzenia w CMKP studiów doktoranckich nasuwają się dwa istotne wnioski: kształcenie tego typu powinno trwać 9?10 semestrów (obecnie trwa 8 semestrów), a ustawowy zapis definiującyukończeniestu-diów doktoranckich powinien zawierać klauzulę, że kończy je zakończenie przewodu doktorskiego, a więc uzyskanie stopnia doktora. W obecnie obowiązującej ustawie o szkolnictwie wyższym z 2005 r. nie ma dobrej definicjiukończeniastudiówdoktoranckich.Prawo i oparty na nim nasz wewnętrzny regulamin określają to tak: Doktorant, który spełnił przewidziane programem studiów wymagania, złożył egzaminy i uzyskał zaliczenia oraz odbył przydzie-lone mu zajęcia dydaktyczne, otrzymuje świadectwo potwierdzające ukończenie studiów. Wydaje się je po upływie 4 lat studiów, chyba że doktorant wcześniej złożył i obronił pracę doktorską. Nie jest to jasne sformułowanie. Należy domniemywać, że ukończenie studiów to wypełnienie programu, zdanie egzaminów, odbycie dydaktyki i uzyskanie zaliczeń.

A gdzie w tym miejsce na napisanie i obronę pracy doktorskiej?

Powtarzam ? prawo o szkolnictwie wyższym nie definiujewprost,co to jest ukończenie studiów doktoranckich i nie zobowiązuje doktoranta do obrony pracy doktorskiej podczas trwania studiów. Widzę w tym jego wielki mankament. Taki zapis oznacza, teoretycznie rzecz biorąc, że doktorant może być 4 lata na studiach finansowanychprzezuczelnięiniemusiwtymczasieobronić pracy doktorskiej. Może więc ze świadectwem ukończenia studiów opuścić naszą uczelnię, następnie wrócić po kilkunastu latach i ubiegać się o dopuszczenie do dalszych etapów przewodu doktorskiego, tj. złożenia do recenzji pracy doktorskiej i dopuszczenia do publicznej obrony pracy. Zapisy zawarte w obowiązującej ustawie nie mobilizują doktorantów do zakończenia przewodu doktorskiego i uzyskania stopnia naukowego. Wiem, że przez pewien czas pracowano nad projektem znowelizowania tego zapisu ustawy, ale został odłożony ad acta. Zmiana była istotna, gdyż zawierała wyraźne określenie, że studia doktoranckie uważa się za ukończone, gdy nastąpiła obrona doktoratu. Nasza placówka nie ma tytułu do wnoszenia projektu zmiany ustawy, ale dążenia środowiska naukowego idą w tym kierunku. Druga kwestia to czas trwania studiów. W szczególnych sytuacjach, również przewidzianych prawem, można studia przedłużyć, nie więcej jednak niż o rok. Rozporządzenie ministra ściśle określa sytuacje uprawniające do ubiegania się o ten przywilej: urlop macierzyński, czasowa niezdolność do kontynuowania studiów spowodowana chorobą, sprawowanie osobistej opieki nad chorym członkiem rodziny lub nad dzieckiem do 4. roku życia z powodu jego niepełnosprawności, prowadzenie długotrwałych badań naukowych. Ostatni powód jest najczęstszą przyczyną podawaną przez doktorantów ubiegających się o przedłużenie studiów. Bardzo wielu spośród nich stara się o przedłużenie, bo 4 lata to zbyt krótki czas na zamknięcie przewodu doktorskiego. U nas tylko jeden z doktorantów obronił pracę w przewidzianym terminie, pozostali mieli studia przedłużone o kilka miesięcy. Wydaje się, że okres studiów powinien być wydłużony do 9 lub 10 semestrów. Wtedy doktoranci będą mieli szansę na dokończenie, zredagowanie i obronę pracy doktorskiej, a w konsekwencji otrzymanie stopnia doktora, co jest przecież głównym celem studiów. Szczególnie trudną sytuację mają doktoranci, którzy w tym samym czasie robią specjalizację. Jest nierealne, aby obronili pracę doktorską w ciągu 4 lat. Specjalizacja jest bardzo ważna ze względów życiowych oraz zawodowych i dlatego chcą ukończyć ją jak najszybciej.

Aby mobilizować naszych doktorantów, wprowadziliśmy do regulaminu zapis, który głosi, że doktorant powinien mieć otwarty przewód doktorski w 7. semestrze. Zapis o konieczności zakończenia studiów obroną pracy doktorskiej byłby niezgodny z ustawą, choć niektóre akademie medyczne go wprowadziły.

Ostatnia sprawa wymagająca zmiany to warunki otrzymania przez doktoranta stypendium socjalnego, przyznawanego na mie-szkanie, wyżywienie, z powodu ogólnej złej sytuacji materialnej oraz w przypadku wydarzeń losowych. Warunki te (dochód na osobę w rodzinie nieprzekraczający 572 zł netto) pozwalają przy-znawać stypendium socjalne tylko doktorantom obarczonym niepracującą żoną i liczną rodziną oraz tym, którym zdarzy się wypadek losowy. Inni, otrzymując już w pierwszym miesiącu studiów stypendium doktoranckie w wysokości 1500 zł (stypendium jest traktowane jako nieopodatkowany dochód), nie mają na to szans, chociaż często są w trudnej sytuacji finansowej.Wiem, że środowisko doktorantów zabiega o wprowadzenie zmian w tych przepisach w nowelizowanej ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym.