Profesor Heinrich Klose (1879-1968) - chirurg w Wolnym Mieście Gdańsku

Czterdzieści lat temu, 19 listopada 1968 r. zmarł w Bad Eilsen prof. Heinrich Klose, pierwszy chirurg, który prowadził wykłady dla studentów w Gdańsku.

W kwietniu 1935 roku na bazie oddziałów szpitala miejskiego oraz innych szpitali gdańskich otwarto Gdańską Akademię Praktycznej Medycyny. W 1940 roku, po utworzeniu nowych katedr i instytutów oraz powołaniu dodatkowej kadry, przekształcono ją w pełne studium medycyny akademickiej. Zmieniono też nazwę na Medizinische Akademie Danzig (MAD). Wśród zasłużonych osób biorących udział w tworzeniu Akademii Medycznej w Wolnym Mieście Gdańsku był chirurg i naukowiec prof. Heinrich Klose

Fotografia 1	Heinrich Klose w Wolnym Mieście Gdańsku

Profesor Klose studiował nauki medyczne w Getyndze i Strassburgu, specjalizację oraz długoletnie doświadczenie chirurgiczne zdobył we Frankfurcie nad Menem. Od 1924 roku kierował kliniką chirurgiczną gdańskiego Szpitala Miejskiego, a w latach 1935- -1945 był dyrektorem Kliniki Chirurgicznej w nowo powstałej MAD. Był wybitnym i zasłużonym specjalistą z zakresu pełnej chirurgii, tzn. chirurgii jamy brzusznej, sutka, grasicy i tarczycy. Zajmował się też chirurgią układu moczowo-płciowego, a szczególnie nerek.

Fotografia 2	Praca doktorska

W ostatnim 10-leciu działalności, oprócz obowiązków kierownika kliniki, poświęcił się dydaktyce i szkoleniu studentów i lekarzy

Lata szkolne i studia

Hermann Friedrich Heinrich Klose (ryc. 1) urodził się 31 sierpnia 1879 roku w Ibbenbueren, w Westfalii. Jego ojciec był urzędnikiem kolejowym. Uczęszczał do ewangelickiego gimnazjum w Gutersloh. Maturę uzyskał w 1898 roku. Medycynę studiował przez trzy lata na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Getyndze. Studia ukończył w 1903 roku w Strassburgu. Tam też zrobił doktorat, tytuł pracy: "O szkarlatynie u dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem gorączki" (ryc. 2). Ciekawostkę stanowi fakt, iż studiował i przyjaźnił się z Albertem Schweitzerem. W 1938 roku odwiedził go w Lambarene w Afryce, podczas tego pobytu wykonał kilka pokazowych operacji twarzy.

Wykształcenie chirurgiczne

Chirurgii uczył się we Frankfurcie nad Menem, najpierw jako asystent, później na stanowisku adiunkta (Oberarzt) u profesora Ludwiga Rehna. Następnie pracował jako adiunkt u jego następcy, profesora Viktora Schmiedena. Walczył w I wojnie światowej, był dowódcą kompanii sanitarnej. Za zasługi otrzymał Żelazny Krzyż Io. W 1916 roku habilitował się na podstawie pracy "Chirurgie der Thymusdruse" (Leczenie chirurgiczne grasicy) u profesora Ludwiga Rehna. Po habilitacji nadal intensywnie pra cował naukowo, ogłosił szereg prac dotyczących urologii (ryc. 3, 4 i 5).

Fotografia 3

Ordynator oddziału chirurgicznego gdańskiego Szpitala Miejskiego (1924-1935)

W roku 1924 objął, po Arturze Barthcie, stanowisko kierownika 400-łóżkowej Kliniki Chirurgicznej Szpitala Miejskiego w Gdańsku przy Delbruckallee (obecnie ulica Dębinki). W okresie międzywojennym była to najnowocześniejsza placówka szpitalna w północnej Polsce.12691

Był wybitnym specjalistą z zakresu chirurgii jamy brzusznej, chirurgii szczękowej i farmakologii. Z okresu gdańskiego (1929 rok) pochodzi jego najważniejsza praca, która ukazała się w wydaniu książkowym i osiągnęła zasięg światowy. Tytuł pracy: "Chirurgia choroby Basedowa".

Fotografia 4	Praca dotycząca Nephroma embryonale

W tym czasie jako profesor chirurgii i autor wielu publikacji z chirurgii sutka, grasicy, twarzy i chirurgii urologicznej przyczynił się bardzo do rozwoju nowoczesnej chirurgii.

Poza tym publikował prace z historii medycyny i etyki lekarskiej. Klose należał do grona uniwersalnych chirurgów, takich, którzy operowali wszystko. Wykształcił wielu chirurgów i był promotorem licznych prac doktorskich. Jego sława sięgała poza granicę Gdańska i Niemiec.

W 1938 roku operował między innymi w Moskwie ówczesnego radzieckiego prezydenta, Michaiła Kalinina (jego imię nosi Królewiec - Kaliningrad).

Fotografia 5	Praca poświęcona operacjom nerek w zatruciu sublimatem

Do swojego gościnnego domu często zapraszał znakomitych gości - prominentów z Wolnego Miasta Gdańska i z Niemiec. Przyjaźnił się z prof. Carlem Jacobem Burchardtem - Wysokim Komisarzem Ligii Narodów w Wolnym Mieście Gdańsku, późniejszym prezydentem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Regularnie wyjeżdżał z rodziną do swej posiadłości w Sartowie (Sartowitz) w powiecie Świecko (Schwetz), gdzie odpoczywał na łonie przyrody.

Fotografia 6	Wykłady z urologii, 1944

Pierwszy kierownik akademickiej Kliniki Chirurgicznej w Gdańsku (1935-1945)

Klose przyczynił się w znacznym stopniu do powstania i rozwoju Gdańskiej Akademii Medycznej. Już w latach dwudziestych postulował, na łamach gdańskiej prasy, konieczność jej utworzenia. Za tę inicjatywę w sierpniu 1939 roku z okazji 60. urodzin otrzymał od Senatu Miasta Gdańsk Krzyż Gdańska ("Kreuz von Danzig"). Prof. Klose był trzecią osobą odznaczoną tym orderem w okresie ostatnich 20 lat. W roku 1935, po utworzeniu Gdańskiej Akademii Praktycznej Medycyny, został pierwszym profesorem chirurgii w tej uczelni. Funkcję tę piastował do 1945 roku.

Fotografia 7	Heinrich Klose w Berlinie

W ostatnim 10-leciu swej pracy w Gdańsku, oprócz obowiązków kierownika kliniki, poświęcał się dydaktyce i szkoleniu młodzieży akademickiej. Prowadził wykłady i kursy szkoleniowe, takie jak: "Chirurgiczne operacje na zwłokach", "Poliklinika chirurgiczna i mała chirurgia", "Praktyczny kurs urologii i endoskopii", a także "Prace w laboratorium kliniki chirurgicznej" (ryc. 6). Od roku 1941 prowadził kurs z chirurgii wojskowej i wojennej (Wehr- und Kriegschirurgie). Jako nauczyciel akademicki i kierownik Kliniki Chirurgicznej swoje doświadczenie chirurgiczne i talent dydaktyczny w pełni wykorzystał szkoląc z wielkim zamiłowaniem młodych lekarzy.

Podczas II wojny światowej z części kliniki utworzono Wojskowy Szpital w Odwodzie (Reservelazarett). W nocy z 25 na 26 marca 1945 roku podczas nagłej operacji wkroczył na salę operacyjną Kliniki Chirurgicznej pierwszy rosyjski żołnierz, młody podporucznik jednostki pancernej. Tak rozpoczęły się okrutne przesłuchania przez NKWD oraz pobyt w ciężkim więzieniu. W końcu wiele spraw zostało uporządkowanych. Na zakończenie swoich wspomnień z Gdańska profesor zacytował zdanie wypowiedziane podczas otwarcia gdańskiej akademii w 1935 roku: "Der Geist, intelekt, bleibt nach wie vor die letzte Waffe" (Umysł, duch, jak zwykle pozostaje ostatnią bronią). Po zwolnieniu z rosyjskiej niewoli (Kriegsgefangenschaft) wyjechał do Niemiec. Marek Andrzejewski pisze: "Po drugiej wojnie światowej pracował w Gdańsku i dopiero w 1948 r. otrzymał pozwolenie wyjazdu". Doniesienia innych autorów jak i samego profesora Klose nie potwierdzają tego.

Fotografia 8	Praca opisująca 55 lat w zawodzie lekarza

Praca w Berlinie Wschodnim

Po przyjeździe do Berlina Wschodniego prof. Heinrich Klose przez rok pracował w Klinice Chirurgicznej w Szpitalu Hufelanda. Następnie został szefem chirurgii w Szpitalu Martin Luther (Berlin- Buch). W latach 1948-1960 był ordynatorem chirurgii i jednocześnie dyrektorem Szpitala Miejskiego w Berlinie-Friedrichshain (ryc. 7). Szpital ten odbudował z ruin, a następnie rozbu dował i dobudował duży oddział kobiecy. W Berlinie, podobnie jak w Gdańsku, dużo czasu poświęcał dydaktyce i szkoleniu młodych lekarzy. W okresie tym profesor dużo pisał.

Był długoletnim członkiem Magistratu Berlina, co pozwoliło mu w znacznym stopniu przyczynić się do odbudowy lecznictwa w tym mieście. Klose należał do pierwszych odznaczonych honorowym tytułem "Zasłużony lekarz ludu" (Verdienter Arzt des Volkes). W roku 1951 został członkiem Akademii Nauk, a w 1953 uzyskał od miasta Berlina "Berlinpreis" (Odznakę Berlina, Goethepreis der Stadt Berlin).691

Publikacje filozoficzno-medyczne

W roku 1955 wydał książkę "Lekarz, przyroda i sztuka" (Arzt, Natur und Kunst), w której przedstawił idealistyczną postać lekarza. Twierdził, że "chirurgia jest rzemiosłem, nauką i sztuką". Według Klosa każdy chirurg powinien oprócz pracy lekarskiej zajmować się jakimś rzemiosłem, sztuką, muzyką lub poznawać przyrodę. W końcu lat 50. ogłosił w Berlinie na łamach czasopism medycznych dziewięć obszernych prac na temat zawodu lekarskiego.

Barwnie opisuje swoje 55-letnie doświadczenie lekarskie (ryc. 8). W swoich pracach ukazuje etos lekarza, idealny typ chirurga. Jako przykład podał swego nauczyciela akademickiego profesora L. Rehna. Rehn był prekursorem chirurgii w Niemczech, pierwszym, który operował wola (1884) i pierwszym kardiochirurgiem. W roku 1896 zszył ranę kłutą serca. A jednocześnie zdał egzamin czeladniczy z ogrodnictwa. Przez całe życie jego pasją była hodowla roślin. Był też doskonałym pianistą.ie

Filozoficzne rozważania zawiera również jego książka "Muzyka i śmierć" (Media vita in morte sumus). Autor przypomina, że każdy liczący się kompozytor zajmował się tą tematyką. Zdaniem profesora Klosego muzyka jest sztuką, która duchowo wyswobadza twórcę i słuchacza. Uważał muzykę za pocieszycielkę chorych, nieuleczalnie chorych i umierających.

Profesor grał także na skrzypcach i pasjonował się niemiecką filozofią. Przez dziesiątki lat uprawiał pływanie i wspinaczkę górską, dużo wędrował. Był pilotem amatorem i hobbistą stolarzem. Ubole wał, że z powodu zawieruchy wojennej nie zdawał egzaminu na czeladnika.

Był ożeniony z córką bankiera Roger z Frankfurtu nad Menem z którą wychował dwóch synów i córkę. Ostatnie lata profesor Klose spędził w Bad Eilsen. Zmarł 19 listopada 1968 roku w wieku 89 lat.