Pionier nowoczesnej polskiej urologii - Maksymilian Rutkowski

Maksymilian Rutkowski urodził się 26 lipca 1867 roku w Wielkiej Wsi w powiecie olkuskim. Był synem dzierżawcy tamtejszych dóbr Maksymiliana Rutkowskiego i Kazimiery Leszczowskiej. Młodość spędził w Krakowie, gdzie po ukończeniu w 1886 roku słynnego Gimnazjum św. Anny studiował medycynę w Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego wielkim mistrzem był Alfred Obaliński, wybitny chirurg, a zwłaszcza urolog, co musiało mieć zasadnicze znaczenie dla zainteresowań klinicznych i sukcesów i naukowych Rutkowskiego.

Rycina 1	Portret Maksymiliana Rutkowskiego pędzla Zbigniewa Pronaszki

Całe życie Maksymiliana Rutkowskiego związane było z Krakowem. Dwa lata po uzyskaniu w 1892 roku doktoratu wszech nauk lekarskich Uniwersytetu Jagiellońskiego został sekundariuszem Oddziału Chirurgicznego Szpitala św. Łazarza (do 1897 roku); później był prymariuszem Oddziału Chirurgii Dziecięcej w Szpitala św. Ludwika (1905-1908), a następnie powrócił na Oddział Chirurgiczny Szpitala św. Łazarza, gdzie do 1920 roku pełnił funkcję prymariusza.

W tym czasie niemal przez cały czas związany był z kliniką uniwersytecką, od 1897 roku jako asystent, a po habilitacji w 1899 roku jako docent Katedry i Kliniki Chirurgicznej. W 1910 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1920 - profesora zwyczajnego. W latach 1921-1929 i 1933-1937 kierował Katedrą i Kliniką Chirurgiczną Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po czasowym powołaniu w 1929 roku dwóch klinik chirurgicznych Rutkowski kierował I Katedrą i Kliniką Chirurgiczną (do 1933 roku). W roku akademickim 1931/1932 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego uniwersytetu.

W 1925 roku utworzył przy Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego nowoczesny pawilon chirurgiczny, pięć lat później Poradnię Chorób Ortopedycznych dla Młodzieży Szkolnej, a przede wszystkim na początku lat 30. nowoczesny oddział urologiczny.

W latach 1927-1939 był redaktorem naczelnym czasopisma "Chirurgia Kliniczna". W 1932 roku został członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności; po wojnie, w latach 1945-1947, był wicedyrektorem Wydziału IV Akademii. Był też prezesem Towarzystwa Chirurgów Polskich w latach 1933-1935.

Rutkowski zasłużył się ponadto w działalności patriotycznej i charytatywnej podczas działań wojennych. Podczas I wojny światowej był szefem grupy chirurgicznej, działającej na liniach bojowych w byłym Królestwie Kongresowym i w Karpatach, a w czasie wojnie bolszewickiej w 1920 roku pełnił funkcję lekarza-generała brygady. Po wybuchu II wojny światowej pracował w Szpitalu św. Łazarza w Krakowie (IX-X 1939), kierował sekcją PCK na Kraków (II 1940-III 1941), działał w Radzie Głównej Opiekuńczej (II 1940-VI 1941) i przez długi czas współpracował z Ubezpieczalnią Społeczną w Krakowie. Jesienią 1944 roku zorganizował komitet pomocy lekarzom warszawskim. Zmarł 15 grudnia 1947 roku w Krakowie.

Główne zainteresowania naukowe i kliniczne Maksymiliana Rutkowskiego dotyczyły urologii, chirurgii jamy brzusznej i torakochirurgii. Sławę przyniosło mu opracowanie metody plastyki przełyku w pooparzeniowych zwężeniach tego narządu. Rutkowski utworzył sztuczny przełyk przez uformowanie od strony odźwiemika z krzywizny większej żołądka uszypułowanej rury, którą przeprowadził pod skórą klatki piersiowej ("oesophagoplastica totalis", 1923). Została ona szczegółowo opisana i uznana za pionierską przez R. Nissena w atlasie "Operationen am oesophagus" (1954). W zakresie torakochirurgii opisał i wykonał nowe operacyjne metody leczenia gruźlicy płuc za pomocą trzyetapowej torakoplastyki ("Leczenie chirurgiczne gruźlicy płuc", 1930, "La Thoracoplastie dans le Traitement de la Tuberculose Pulmonaire", 1930).

Rutkowski należał - obok Juliana Kosińskiego, Leona Kryńskiego i w mniejszym stopniu Hilarego Schramma - do pionierów nowoczesnej polskiej urologii. Przede wszystkim pod koniec XIX wieku opracował nowoczesną i oryginalną operację wytwórczą pęcherza moczowego za pomocą fragmentu jelita krętego biodrowego ("Plastyka pęcherza", 1899, "Zur Methode der Harnblasenplastik", 1899). Do wybitnych jego osiągnięć należało przeprowadzenie i opisanie w 1913 roku oryginalnej operacji polegającej na uzupełnieniu ubytku cewki moczowej przeszczepem wyrostka robaczkowego ("Urazowe zwężenie cewki z przeszczepieniem wyrostka robaczkowego", 1913). To on w 1913 roku jako pierwszy w Polsce usunął w całości pęcherz moczowy z powodu nowotworu złośliwego ("Wrodzone wynicowanie pęcherza", 1913).

Był wspaniałym operatorem, działającym spokojnie i konsekwentnie, według ustalonych wcześniej sposobów postępowania, najprostszymi metodami: "dobro chorego uważał za przykazanie najpierwsze... cięcie przekładał nad jakikolwiek sposób rozdzielania tkanek na tępo, aby te ochronić przed niepotrzebnym urazem i szkodą" (W. Ziembicki). Uchodził za wybitnego eksperta sądowego w zakresie chirurgii. Był wielbicielem i znawcą prozy Józefa Conrada-Korzeniowskiego.