Opracowano na podstawie: "Non-oncological and non-infectious diseases of the penis (penile lesions)". F. van Dijk, H.B. Thio, H.A.M. Neumann. EAU-EBU Update Series 2006; 4 (1): 13-18.

Choroby skóry męskich narz±dów płciowych można podzielić ze względu na etiologię na trzy grupy: nowotworowe (onkologiczne), zakaĽne i zapalne. W artykule opisano najczę¶ciej obserwowane dermatozy zapalne, które mog± być zlokalizowane na skórze pr±cia (łuszczyca, liszaj płaski, liszaj twardzinowy, liszaj zwykły przewlekły, wyprysk - np. kontaktowy alergiczny, atopowy, łojotokowy, z podrażnienia, plazmatyczno-komórkowe zapalenie Zoona, rumień trwały, bielactwo).

Uważa się, że główn± rolę w patogenezie wymienionych chorób odgrywaj± limocyty T, jednak mechanizm ich aktywacji nie jest całkowicie wyja¶niony.

Łuszczyca zwykła (psoriasis vulgaris)

Łuszczyca jest najczęstsz± zapaln± chorob± dotycz±c± narz±dów płciowych. Choroba dotyczy 1-3% populacji, dziedziczy się w sposób dominuj±cy ze zmienn± penetracj±. Cechuje się przewlekłym, nawrotowym przebiegiem z okresami zaostrzeń i remisji. Rzadko skóra pr±cia jest jedyn± lokalizacj± schorzenia.
Obraz kliniczny: Wykwity pod postaci± żywoczerwonych, dobrze odgraniczonych, lekko uniesionych grudek i blaszek łuszczycowych z delikatnym złuszczaniem na powierzchni (mniejszym niż w innych miejscach ciała). Zmiany mog± pojawiać się po urazie (objaw K¶bnera). Może im towarzyszyć ¶wi±d.
Zmianom na skórze pr±cia mog± towarzyszyć żywoczerwone blaszki bez charakterystycznego złuszczania, zlokalizowane w pachwinach i w szparze międzypo¶ladkowej, zwane "łuszczyc± odwrócon±". Podobne zmiany mog± być zlokalizowane pod pachami i w innych okolicach, w których dochodzi do wyprzeń.
U nieobrzezanych mężczyzn pod napletkiem i na bliższej czę¶ci żołędzi można stwierdzić dobrze odgraniczone niezłuszczaj±ce się blaszki, natomiast u mężczyzn obrzezanych obserwuje się czerwone, złuszczaj±ce się blaszki na żołędzi i w rowku zażołędnym. Czasami zmiany łuszczycowe mog± ulegać nadkażeniom grzybiczym. Jedynym wła¶ciwym testem diagnostycznym jest biopsja, która często nie jest konieczna z powodu obecno¶ci typowych, patognomonicznych blaszek łuszczycowych w innych okolicach ciała.
Leczenie:

• Preparaty kortykosteroidowe ¶rednio lub silnie działaj±ce, np. acetonid triamcinolonu 0,1% lub dwupropionian betametazonu 0,1% ma¶ć; używane w leczeniu przerywanym (np. 4 dni aplikacji leku i 3 dni bez aplikacji).
• Pochodne witaminy D3 (kalcytriolu) 2 x dziennie.
• W przypadku nadkażenia grzybiczego stosuje się miejscowo preparaty przeciwgrzybicze, np. ketokonazol.

Liszaj płaski (lichen planus)

Liszaj płaski jest przewlekł±, niezakaĽn± chorob± zapaln± skóry i błon ¶luzowych, cechuj±c± się znacznym ¶wi±dem. Główny wykwit znika w ci±gu roku u 68% chorych, ale nawraca u połowy chorych. U 25% chorych zajęta jest okolica narz±dów płciowych - najczę¶ciej żoł±dĽ pr±cia, która może być zajęta we wstępnej fazie choroby lub stanowić jej jedyn± lokalizację. Wyróżnia się kilka postaci liszaja płaskiego, m.in. postać nadżerkow±, która również może dotyczyć skóry i błon ¶luzowych narz±dów płciowych.
Obraz kliniczny: Wykwity występuj± pod postaci± małych, wielokształtnych, płaskich grudek koloru fiołkowego o gładkiej powierzchni z tendencj± do zlewania. Zmiany mog± szerzyć się obwodowo i zanikać w obszarze centralnym. Te typowe grudki mog± być zlokalizowane na szwie moszny, natomiast na żołędzi często obserwuje się wykwity obr±czkowate. Objawem patognomonicznym jest obecno¶ć tzw. siateczki Wickhama - delikatne, białe linie będ±ce lokalnymi zgrubieniami warstwy ziarnistej naskórka. Dokładniejszym badaniem jest posmarowanie zmian mał± ilo¶ci± oleju w celu uwidocznienia siateczki Wickhama. Charakterystycznym objawem choroby jest intensywny ¶wi±d, któremu może towarzyszyć uczucie pieczenia. Tak jak w łuszczycy, obserwuje się dodatni objaw Koebnera. Często obserwowanym objawem po ust±pieniu zmian chorobowych jest hiperpigmentacja pozapalna. Diagnostyka choroby jest łatwiejsza w przypadku obecno¶ci grudek w typowych lokalizacjach - nadgarstki, okolice kostek oraz błona ¶luzowa jamy ustnej (białe, drzewkowate zmętnienia). Rozpoznanie potwierdza jedynie badanie histopatologiczne.
Leczenie:

• Preparaty kortykosteroidowe ¶rednio silnie działaj±ce, np. acetonid triamcinolonu 0,1% (miejscowo).
• W przypadku nasilonej hiperkeratozy można zastosować preparaty steroidowe pod okluzj±.

Liszaj twardzinowy (lichen sclerosus)

Jest rzadk±, przewlekł± chorob± skóry i błon ¶luzowych o nieznanej etiologii. W obrębie narz±dów płciowych występuje 10 x czę¶ciej u kobiet niż u mężczyzn. Liszaj twardzinowy skóry pr±cia występuje najczę¶ciej u mężczyzn nieobrzezanych, w ¶rednim wieku. Zmiany pojawiaj± się najczę¶ciej na żołędzi pr±cia, często rozszerzaj± się na wewnętrzn± blaszkę napletka.
Obraz kliniczny: Wykwity pierwotne to białe, wielokształtne, płaskie grudki, które z czasem przechodz± w kremowe, atroficzne i sklerotyczne blaszki. Często obserwuje się pęknięcia, pęcherze krwotoczne, nadżerki i owrzodzenia. Choroba może być bezobjawowa, ale często objawia się ¶wi±dem, pieczeniem, krwawieniem, zwężeniem strumienia moczu i dyskomfortem przy oddawaniu moczu. Charakterystyczny jest postępuj±cy proces twardzinowy powoduj±cy występowanie białych atroficznych zmian na żołędzi albo napletku. Często obserwuje się wtórn± stulejkę wymagaj±c± obrzezania. W przebiegu choroby może wyst±pić załupek, zwężenie uj¶cia zewnętrznego cewki moczowej i zatrzymanie moczu.
Rozpoznanie ustala się na podstawie badania histopatologicznego. Należy pamiętać, że wykwity mog± przekształcić się w zmiany nowotworowe, dlatego konieczna jest długotrwała obserwacja chorego.
Leczenie:

• Preparaty kortykosteroidowe silnie działaj±ce (np. propionian clobetazolu 0,05%).
• Często konieczne jest obrzezanie.
• W ciężkich przypadkach leczenie immunosupresyjne - cyklosporyna 5 mg/kg przez 2 miesi±ce.

Wyprysk (eczema)

1. Atopowe zapalenie skóry - AZS (atopic dermatitis)
Przewlekła dermatoza ¶wi±dowa rozpoczynaj±ca się zazwyczaj w dzieciństwie, przebiegaj±ca z okresami remisji i zaostrzeń. Czasem pojawia się w starszym wieku ("late onset atopic dermatitis"). Mimo że AZS jest najczęstsz± postaci± wyprysku endogennego, na ogół nie dochodzi do zmian w obrębie narz±dów płciowych, stwierdza się natomiast zmiany wtórne pod postaci± przeczosów spowodowanych drapaniem. Najważniejszymi kryteriami diagnostycznymi s±: ¶wi±d, typowa morfologia i lokalizacja zmian (zgięcia stawowe) oraz wywiad atopowy. U większo¶ci chorych obserwuje się podwyższenie stężenia IgE w surowicy.

2. Wyprysk kontaktowy alergiczny (contact allergic eczema)
Obraz kliniczny: Ograniczony obrzęk, rumień i złuszczanie. Istnieje wiele czynników wywołuj±cych wyprysk kontaktowy alergiczny w tej lokalizacji, np. leki, prezerwatywy. Rozpoznanie można ustalić na podstawie testów naskórkowych.

3. Wyprysk z podrażnienia (orth¶rgic contact eczema)
Czynnikami wywołuj±cymi s± np. nadmierne k±piele z użyciem podrażniaj±cych ¶rodków myj±cych, czynniki mechaniczne, kosmetyki, konserwanty, ¶rodki antyseptyczne.
Obraz kliniczny: Wykwity rumieniowe, czasem s±cz±ce, strupy. Gdy narażenie na czynnik wywołuj±cy jest przedłużone lub nawracaj±ce, obserwuje się lichenizację oraz hiperkeratozę. Występowanie zmian atopowych w wywiadzie stwarza zwiększone ryzyko rozwoju wyprysku z podrażnienia na mosznie, objawiaj±cego się rumieniem i lichenifikacj±.
Leczenie:

• Odstawienie ¶rodków drażni±cych.
• Miejscowo preparaty kortykosteroidowe ¶rednio silnie działaj±ce (np. acetonid triamcinolonu 0,1%) przez kilka dni.
• W ciężkich przypadkach - krótkie leczenie steroidami stosowanymi ogólnie.
• W przypadku zmian s±cz±cych - preparaty steroidowe z dodatkiem cynku.
• W przypadku ¶wi±du - preparaty antyhistaminowe.

4. Asteatotic eczema
Przyczyn± wyprysku jest odwodnienie skóry. Zmiany chorobowe występuj± najczę¶ciej u osób starszych, w ¶rodowisku dobrze ucieplonym i mało wilgotnym.
Obraz kliniczny: Uporczywy ¶wi±d, zmuszaj±cy do drapania prowadz ±cego do wtórnego zliszajcowacenia (impetiginizacja).

5. Liszaj zwykły przewlekły (lichen simplex chronicus)
Schorzenie to bardzo często występuje w okolicy genitalnej. U mężczyzn czę¶ciej dotyczy skóry moszny niż pr±cia.
Obraz kliniczny: Choroba często występuje pod postaci± ograniczonego neurodermitis i zmian wypryskowych, które powstaj± w wyniku drapania. Często obserwuje się współistnienie zaburzeń seksualnych.
Leczenie:

• Wyja¶nienie choremu konieczno¶ci zaprzestania drapania.
• Miejscowo stosuje się kortykosteroidy o ¶redniej sile działania.

6. Łojotokowe zapalenie skóry (seborrhoic eczema)
Przewlekła, nawrotowa choroba zapalna. Duże znaczenie etiologiczne ma zakażenie drożdżakiem lipofilnym Pityrosporum ovale oraz czynniki genetyczne i ¶rodowiskowe.
Obraz kliniczny: Czerwone łuszcz±ce się plamy na żołędzi pr±cia.
Leczenie:

• Miejscowo: preparaty przeciwgrzybicze, np. ketokonazol.

Zapalenie żołędzi Zoona (balanitis of Zoon)

Łagodne przewlekłe zapalenia żołędzi pr±cia o nieznanej etiologii, występuj ±ce często u nieobrzezanych mężczyzn w ¶rednim wieku. W etiopatogenezie choroby uwzględnia się wpływ wilgoci oraz ocierania skóry pr±cia. U ponad 50% chorych występuj± nacieki z komórek plazmatycznych.
Obraz kliniczny: Pojedyncza, czerwono-br±zowa plama o wilgotnej powierzchni, umiejscowiona na żołędzi pr±cia lub napletku. Charakterystyczny jest obraz "pieprzu kajeńskiego" - z drobnymi czerwonymi kropkami. Należy różnicować z erytroplazj± Queyrata (rak kolczystokomórkowy in situ). Rozstrzyga biopsja.
Leczenie:

• Obrzezanie.
• W przypadku mniej nasilonych zmian miejscowo preparaty kortykosteroidowe o ¶redniej sile działania, np. 0,1% acetonid triamcinolonu.
• Zmiany oporne można leczyć za pomoc± lasera CO2.

Rumień trwały (fixed drug eruption)

Należy do reakcji polekowych.
Obraz kliniczny: Nagłe wyst±pienie pojedynczej lub mnogich, dobrze odgraniczonych, okr±głych rumieniowo-obrzękowych blaszek na skórze dystalnej czę¶ci trzonu pr±cia oraz żołędzi. Charakterystyczny jest nawrót zmian chorobowych w tej samej lokalizacji w przypadku zastosowania okre¶lonego leku (najczę¶ciej z grupy barbituranów, salicylanów, tetracyklin). Zmianom skórnym może towarzyszyć ból, swędzenie. Niekiedy przekształcaj± się w zmiany pęcherzowe. Wielokrotne nawroty zmian mog± pozostawić przebarwienia pozapalne. Należy różnicować z opryszczk± narz±dów płciowych. Badaniem diagnostycznym jest badanie histopatologiczne. Chorobę trudno jest rozpoznać z uwagi na podobieństwo do wyprysku i zapalenia żołędzi Zoona.
Leczenie:

• Zakaz stosowania leku wywołuj±cego zmiany.

Bielactwo (vitiligo)

Występuje u 2% populacji. Charakteryzuje się utrat± funkcji melanocytów (hipoteza dotycz±ca etiologii autoimmunologicznej).
Obraz kliniczny: Bezobjawowe, odbarwione palmy w różnych okolicach skóry, w tym także narz±dów płciowych. Nie obserwuje się atrofii skóry.
Leczenie: Często mało skuteczne. Ostatnio duże nadzieje pokłada się w miejscowym stosowaniu takrolimus 0,1%.

Grudki perliste pr±cia (pearly penile papules)

Grudki perliste pr±cia s± bardzo powszechn± dermatoz± będ±c± całkowicie łagodnym i fizjologicznym zjawiskiem.
Obraz kliniczny: Skupiska małych, perłowo białych grudek na bliższej czę¶ci żołędzi oraz w rowku zażołędnym, niekiedy imituj± kłykciny kończyste. Nie wymagaj± leczenia.